On How Devoutness is Transmitted ( St. Paisios )

-Elder,how can I acquire devoutness?

-The Fathers say that to acquire devoutness one must associate with devout people and observe how they behave.When Saint Paisios the Great was asked,"How can I acquire the fear of God?"he answered,"you must associate with people who love God and have fear of God in their heart,so that you, too,may acquire such divine fear."This, of course,does not mean that you should do outwardly whatever you see others doing without feeling it within you,for this would not be true devoutness,it would be false.Anything false is abhorrent.Devoutness is the Grace of God in man.Whatever the devout person does,he does because he feels it in his heart.Of course,there is natural devoutness within us,but,if we don't cultivate it,the devil will use our forgetfulness to make us insensitive and not devout.But the behaviour of the devout awakens devoutness in us again.

-Elder,why do the Fathers speak only of devoutness when they advise us to acquire it by associating with those who are devout?Why do they not say the same about other virtues also?

-Because devoutness is a transmittable virtue.The movements and behaviour of a devout person are transmitted like perfume,provided the recipient possesses good will and humility.And let me tell you,if one is not devout,one has nothing.A devout person can clearly recognize all things sacred as they truly are,even though he may not be educated.For example,he will not err in anything that has to do with divine meanings.It is much like small children who do not have any negative thoughts about their father and mother,because they love and respect them,and are able to see clearly and properly what their parents are doing.How much more so in this case,where we have to do with God.Who is incomparable and perfect in all things!One who is not devout falls into errors and falsehoods regarding the doctrine of the faith.I can see what errors are made when those who are not devout write interpretations and commentaries on the sacred texts of Holy Scripture.
All spiritual things require devoutness and heart.When everything begins with devoutness,everything is sanctified.Specifically,in order to write a Service for a Saint,one must love the Saint,and have reverence and devoutness for that Saint,so that everything one writes will be heartfelt and exude authentic devoutness.When one reaches a state of divine eros,divine madness,the verses flow naturally from within.

-What else can help us acquire devoutness?

-Study with the mind everything that is sacred and truly digest these readings,but also make use of any opportunities afforded;this will gradually awaken devoutness in us.For instance,if I have the chance to pass by a Church to pray and I don't take it,I am deprived of Grace.But if I want to go and something prevents me then I am not deprived of Grace,because God sees my good intention.Much help in acquiring devoutness is also found in becoming familiar with the Saints of our region,our country,so that we can love them and feel a link with them.God rejoices when we love the Saints and show devotion to them.And if we show devotion to the Saints,our devotion to God will of course be greater!

-Elder,what can help us to move about in Church with devout reverence?

-When you set out to go to the Church,you should say to yourself,"Where am i going?I am now entering the House of God.What do i do?I revere the holy Icons and I worship God Himself."From your monastic cell or from your assigned obedience,you go to the Church.From the Church you go to Heaven and beyond Heaven to God himself.

-How is this done?

-The Church is the "House"of God.And our own true home is in Paradise.Here the nuns are chanting.There the Angels,the Saints...If we politely knock at the door,wipe our feet,and sit reservedly upon entering a worldly home,how are we then to behave when we enter the House of God where Christ is being sacrificed?With one drop of divine Blood He once redeemed us from sin,and now continues to heal us with kilos of His Blood and to nurture us with His all-Holy Body.Therefore,when we recall all these awe-inspiring divine events,it helps us to move about in the Church devoutly.But I see in the Divine Liturgy,even when the priest says,Let us lift up our hearts,and we respond,We have lifted them up to the Lord,few are those who truly raise their mind to the Lord Jesus Christ!Perhaps it is better for us to pray with our mind,"May our hearts be raised to the Lord,"Because both our mind and our heart have a tendency to be drawn downward.Otherwise,we are lying when we say,"We have raised them to the Lord,"when in fact our mind is not there at all.Of course,if our heart is indeed turned toward Heaven,then everything will surely go toward Heaven.

-How does it help to chant with contrition?

-Keep yor mind focused on the divine meanings of the hymns and approach them devoutly;don't grasp the divine meanings as literature,but with your heart.Devoutness is one thing,and art-the art of chanting-another.Art without devoutness is-paint.When the chanter chants devoutly,the chanting overflows from his heart,and he chants with contrition.When one is in a wholesome spiritual state,everything will be all right.This is why one must be well-ordered inside to be able to chant with his heart,with devoutness,in order to actually chant with contrition.If someone has negative,inappropriate thoughts,what kind of chanting can he possibly offer?He cannot possibly chant with the heart.Why does the Sacred Scripture say,Is any among you cheerful?Let him chant praise.When Saint John Koukouzelis once chanted,while pasturing the goats,the goats got up and stood upright.This is how people realized that he was indeed Koukouzelis,the chanter of the imperial court.Whatever you do,do it with your heart,and do it for Christ.Put devoutness even into your embroidery,for it will be used with sacred vessels,and even those you make for the (katzion).When someone is devout,his spiritual beauty is apparent in everything he does;it shows in his reading and in his chanting,even in his mistakes.

-In his mistakes?

-Yes,you can see that even the mistakes a devout person happens to make will profess devoutness,a certain kind of modesty.


Taken from the Book ELDER PAISIOS OF MOUNT ATHOS,Spiritual Counsels Vol 2"Spiritual Awakening"

http://agapienxristou.blogspot.ca/2013/02/on-how-devoutness-is-transmitted.html 

Λόγος περὶ τοῦ ἀββᾶ Φιλήμονος

 
Ἔλεγαν γιὰ τὸν ἀββᾶ Φιλήμονα τὸν ἀναχωρητή, ὅτι κλείστηκε σὲ μιά σπηλιὰ κοντὰ στὴ Λαύρα ποὺ λεγόταν τῶν Ῥωμίων, καὶ ἐκεῖ διεξήγαγε τὰ παλαίσματα τῆς ἀσκήσεως, ἐπαναλαμβάνοντας διαρκῶς στὴ διάνοιά του ἐκεῖνο πού, ὅπως λένε, ἀπηύθυνε στὸν ἑαυτὸ του ὁ μέγας Ἀρσένιος: «Φιλήμων, μὴν ξεχνᾶς γιὰ ποιὸ λόγο ἔφυγες ἀπὸ τὸν κόσμο». Ὑπέμενε λοιπὸν στὴ σπηλιὰ ἀρκετὸ καιρὸ καὶ ἐργαζόταν τὴν καλαθοπλεκτική.
Τὰ ζεμπίλια πού ἔραβε, τὰ ἔδινε στὸν οἰκονόμο του γιὰ νὰ παίρνει λιγοστὸ ψωμί, ἐπειδὴ δὲν ἔτρωγε τίποτε ἄλλο παρὰ ψωμὶ καὶ ἁλάτι, κι αὐτὸ ὄχι κάθε μέρα. Ὡς ἐκ τούτου δὲν φρόντιζε διόλου γιὰ τή σάρκα του, ἀλλὰ ἀσχολούμενος πάντοτε μὲ τὴ θεωρία, λουζόταν ἀπὸ τὸ θεϊκὸ φωτισμὸ καὶ, καθὼς ἀπὸ αὐτὸν γευόταν ἀνέκφραστα μυστήρια, ζοῦσε σὲ διαρκῆ εὐφροσύνη.
Πηγαίνοντας στὴν ἐκκλησία κάθε Σάββατο καὶ Κυριακή, περπατοῦσε μόνος καὶ συγκεντρωμένος στὸν ἑαυτὸ του, μὴν ἐπιτρέποντας σὲ κανένα νὰ τὸν πλησιάσει, γιὰ νὰ μὴν ξεφύγει ὁ νοῦς του ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ἐργασία. Μέσα στὴν ἐκκλησία στεκόταν σὲ μία γωνία μὲ τὸ πρόσωπο προσηλωμένο στὴ γῆ καὶ ἔχυνε πηγὲς δακρύων, ἔχοντας ἀδιάλειπτο τὸ πένθος καὶ τὴ μνήμη τοῦ θανάτου, κατὰ τὸ παράδειγμα τῶν ἁγίων Πατέρων καὶ μάλιστα τοῦ μεγάλου Ἀρσενίου, πάνω στὰ ἀχνάρια τοῦ ὁποίου φρόντιζε νὰ βαδίζει.
Ὅταν ἐμφανίστηκε αἵρεση στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ στά περίχωρα, ἔφυγε καὶ πῆγε στὴ Λαύρα ποὺ εἶναι κοντὰ στὴ Λαύρα τοῦ Νικάνορος. Ἐκεῖ τὸν δέχτηκε ὁ θεοφιλέστατος Παυλίνος•τοῦ παραχώρησε ἰδιαίτερο κελί, ὅπου τὸν ἐγκατέστησε μὲ κάθε ἡσυχία. Ἐπὶ ἕνα χρόνο δὲν ἐπέτρεψε σὲ κανένα νὰ τὸν συναντήσει, ἀλλ’ οὔτε καὶ αὐτὸς τὸν ἐνόχλησε καθόλου, παρὰ μόνο ὅταν τοῦ ἔδινε τὸ ἀπαραίτητο ψωμί.
Ὅταν ἔφτασε ἡ ἑορτὴ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, συναντήθηκαν οἱ δυὸ τους καὶ συνομίλησαν γιὰ τὴν ἐρημιτικὴ ζωή· καὶ ἀφοῦ κατάλαβε ὅτι καὶ γιὰ τὸν εὐλαβέστατο Παυλίνο ὁ σκοπὸς αὐτὸς ἦταν προτιμότερος, τοῦ ἀναφέρει λόγια ἀσκητικά, ἀπὸ τὶς Γραφὲς καὶ ἀπὸ τοὺς Πατέρες, καὶ φανερώνει μὲ αὐτὰ ὅτι χωρὶς τὴν τέλεια ἡσυχία, εἶναι ἀδύνατο νὰ εὐαρεστήσει κανεὶς τὸν Θεό, ὅπως φιλοσόφησε σχετικὰ καὶ ὁ θαυμαστὸς ἀββᾶς Μωυσῆς. Γιατὶ ἡ ἡσυχία γεννᾶ τὴν ἄσκηση, ἡ ἄσκηση γεννᾶ τὰ δάκρυα, τὰ δάκρυα τὸ φόβο, ὁ φόβος τὴν ταπείνωση, ἡ ταπείνωση τὸ προορατικὸ χάρισμα, τὸ προορατικὸ τὴν ἀγάπη, ἡ ἀγάπη κάνει τὴν ψυχὴ ὑγιῆ καὶ ἀπαθῆ. Καὶ τότε γνωρίζει ὁ ἄνθρωπος ὅτι δέν εἶναι μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεό.
Τοῦ ἔλεγε λοιπόν ὁ Ἀββᾶς: «Πρέπει διὰ μέσου τῆς ἡσυχίας νὰ καθαρίσεις τελείως τὸ νοῦ σου καὶ νὰ τοῦ δώσεις ἀδιάλειπτη πνευματικὴ ἐργασία. Γιατὶ ὅπως τὰ μάτια βλέπουν τὰ αἰσθητὰ καὶ θαυμάζουν τή θέα τους, ἔτσι καὶ ὁ καθαρὸς νοῦς βλέπει τὰ νοητὰ καὶ ἀπὸ τὴν πνευματικὴ θεωρία ἔρχεται σὲ ἔκσταση καὶ δύσκολα ἀποσπᾶται ἀπὸ αὐτά. Καὶ ὅσο περισσότερο, μέσῳ τῆς ἡσυχίας, ἀπογυμνώνεται κανείς ἀπὸ τὰ πάθη καὶ καθαρίζεται, τόσο περισσοτέρη γνώση ἀξιώνεται νὰ λαμβάνει. Καὶ τότε ὁ νοῦς γίνεται τέλειος, ὅταν ξεπεράσει τὴ γνώση τῆς οὐσίας τῶν ὄντων καὶ ἐνωθεῖ μὲ τὸν Θεό, ὥστε ἀφοῦ ἔχει τὸ βασιλικὸ ἀξίωμα, δὲν ἀνέχεται πλέον νὰ εἶναι φτωχός. Οὔτε παρασύρεται ἀπὸ τὶς χαμηλὲς ἐπιθυμίες, καὶ ἂν ἀκόμη τοῦ προσφέρεις ὅλα τὰ βασίλεια τοῦ κόσμου.
Ἂν, λοιπὸν, θέλεις νὰ φτάσεις σὲ ὅλες αὐτές τὶς ἀρετές, μὴ σὲ ἀπασχολεῖ ἡ μέριμνα κανενὸς ἀνθρώπου· φεῦγε μὲ ὅλη σου τὴ δύναμη ἀπὸ τὸν κόσμο καὶ βάδιζε πρόθυμα τὴν ὁδὸ τῶν Ἁγίων. Ἔχε παρουσιαστικὸ παραμελημένο καὶ λερωμένα ῥοῦχα καὶ φόρεμα ταπεινό, φέρσιμο ἁπλό, λόγο ἀνεπιτήδευτο, βάδισμα σεμνό, φωνὴ ἀπροσποίητη, τὴ φτώχεια συντροφό σου καὶ τὴν καταφρονήση ἀπ’ ὅλους.
Πάνω ἀπ’ ὅλα νὰ κρατᾶς τὴ φύλαξη τοῦ νοῦ σου καὶ τὴ νήψη. Νὰ ἔχεις καρτερία σὲ κάθε στενοχώρια, καὶ κάθε ἀγαθό ποὺ ἔχεις, νὰ τὸ φυλάγεις ἀκέραιο καὶ ἀμετάβλητο. Καὶ πρόσεχε πολὺ τὸν ἑαυτὸ σου, μὴν τυχὸν παραδεχτεῖς καμιὰ παρείσακτη ἡδονή. Γιατὶ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς καταπραΰνονται μὲ τὴν ἡσυχία· ὅταν ὅμως ἐρεθίζονται καὶ ξύνονται, ἀγριεύουν περισσότερο καὶ σπρώχνουν ἐκείνους ποὺ τὰ ἔχουν νὰ ἁμαρτάνουν περισσότερο καὶ γίνονται δυσκολοθεράπευτα, ὅπως συμβαίνει μὲ τὰ σωματικὰ τραύματα, ὅταν τρίβονται καὶ ξύνονται. Ἀκόμη καὶ ἕνας ἀργὸς λόγος μπορεῖ νὰ χωρίσει τὸ νοῦ ἀπὸ τὴ μνήμη τοῦ Θεοῦ, καθὼς μᾶς σπρώχνουν οἱ δαίμονες σ’ αὐτὸ καὶ οἱ αἰσθήσεις πείθονται σ’ αὐτούς.
Εἶναι μεγάλος ὁ ἀγῶνας καὶ ὁ φόβος νὰ φυλάξεις τὴν ψυχή σου. Πρέπει λοιπὸν νὰ χωριστεῖς ἀπὸ ὅλο τὸν κόσμο καὶ νὰ σπάσεις τὸ δεσμὸ τῆς συμπαθείας τῆς ψυχῆς πρὸς τὸ σῶμα καὶ νὰ γίνεις χωρὶς πόλη, χωρὶς σπίτι, χωρὶς τίποτε δικό σου, ἀφιλάργυρος, ἀκτήμων, χωρὶς πολυπραγμοσύνη, χωρὶς συναλλαγὲς μὲ ἄλλους, ἀμαθὴς τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων, ταπεινόφρων, συμπαθής, πρᾶος, ἥσυχος, ἕτοιμος νὰ δεχτεῖς στὴν καρδιὰ σου τὶς ὑποδείξεις τῆς Θείας γνώσεως. Γιατὶ δέν εἶναι δυνατὸ νὰ γράψεις σὲ κέρινη πλάκα, ἂν προηγουμένως δὲν τήν λειάνεις ἀπὸ τὰ γράμματά πού εἶναι χαραγμένα πάνω στό κερί. Αὐτὰ μᾶς διδάσκει ὁ Μέγας Βασίλειος. Τέτοιοι ἔγιναν ὅλοι οἱ Ἅγιοι· χωρισμένοι τελείως ἀπὸ τὴν κοσμικὴ ζωή, διατηροῦσαν τὸ οὐράνιο φρόνημα ἀθόλωτο μέσα τους, καὶ τὸ καταλάμπρυναν μὲ τοὺς Θείους νόμους. Καὶ ἔλαμπαν μὲ τὰ εὐσεβῆ ἔργα καὶ λόγια, ἀφοῦ νέκρωσαν τὰ ἐπίγεια μέλη τους μὲ τὴν ἐγκράτεια καὶ τὸ φόβο καὶ τὸν πόθο τοῦ Θεοῦ. Γιατὶ μὲ τὴν ἀδιάλειπτη προσευχὴ καὶ τή μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν ἀνοίγουν τὰ νοερὰ μάτια τῆς ψυχῆς καὶ βλέπουν τὸν Βασιλέα τῶν Δυνάμεων. Καὶ τότε γίνεται χαρὰ μεγάλη καὶ δριμὺς πόθος πού καταφλέγει τὴν ψυχή, ἡ σάρκα συνανυψώνεται κι αὐτὴ ἀπὸ τὸ Πνεῦμα καὶ γίνεται ὁ ἄνθρωπος ὅλος πνευματικός. Αὐτὰ ἀξιώνονται νά ἔχουν οἱ ἐργάτες τῆς μακαρίας ἡσυχίας καὶ τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς, οἱ ὁποῖοι χωρίστηκαν ἀπὸ κάθε ἀνθρώπινη παρηγορία καὶ μὲ καθαρότητα συνομιλοῦν μόνοι μὲ μόνο τὸν ἐπουράνιο Κύριο».
Ὅταν τὰ ἄκουσε αὐτὰ ὁ θεοφιλὴς ἐκεῖνος ἀδελφός, πληγώθηκε ἡ ψυχὴ του ἀπὸ τὸν Θεῖο πόθο καὶ πῆγε μαζὶ του στή σκήτη, ὅπου οἱ πιὸ μεγάλοι Πατέρες εἶχαν διανύσει τὸ δρόμο τῆς εὐσέβειας. Ἐκεῖ κατοίκησαν στή Λαύρα τοῦ ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Κολοβοῦ, καί, ἐπειδὴ ἤθελαν νά ζήσουν ἡσυχαστικὴ ζωή, ἀνέθεσαν τὸν ἑαυτὸ τους στή φροντίδα τοῦ οἰκονόμου τῆς Λαύρας.
Ζοῦσαν μὲ τή χάρη τοῦ Θεοῦ μὲ μεγάλη ἡσυχία, πηγαίνοντας ἐλεύθερα κάθε Σάββατο καὶ Κυριακὴ στήν ἐκκλησία. Τὶς ὑπόλοιπες ἡμέρες τῆς ἑβδομάδας ἔμεναν στό κελί, κάνοντας καθένας τὶς προσευχὲς καὶ τὴν ἀκολουθία του.
Ἡ ἀκολουθία τοῦ ἁγίου γέροντα ἦταν αὐτή: τή νύχτα ὅλη ἔψαλλε τὸ Ψαλτήριο καὶ τὶς Ὠδὲς χωρὶς θόρυβο, καὶ ἔλεγε καὶ μία περικοπὴ τοῦ Εὐαγγελίου. Κατόπιν καθόταν καὶ ἔλεγε μόνος του τὸ «Κύριε ἐλέησον» μὲ προσήλωση καὶ γιά πολλὴ ὥρα, ὥσπου δέν μποροῦσε πιὰ νά τὸ λέει. Καὶ τότε ἔπαιρνε λίγο ὕπνο· καὶ πάλι τὴν αὐγὴ ἔψαλλε τὴν πρώτη Ὥρα καὶ καθόταν στό κάθισμά του προσεκτικὰ βλέποντας πρὸς τὴν ἀνατολή, ψάλλοντας κατὰ διαλείμματα καὶ λέγοντας ἀπὸ μνήμης περικοπὲς ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο καὶ τὸ Εὐαγγέλιο. Καὶ ἔτσι περνοῦσε κάθε ἡμέρα ψάλλοντας καὶ προσευχόμενος ἀδιαλείπτως, καὶ τρεφόμενος μὲ τή θεωρία τῶν οὐρανίων, ὥστε πολλὲς φορὲς νά ὑψώνεται ὁ νοῦς του στή θεωρία καὶ νά μὴ γνωρίζει ἂν βρίσκεται πάνω στή γῆ.
Ὁ ἀδελφὸς Παυλίνος, βλέποντάς τον νά ἐπεκτείνεται τόσο πολὺ στήν προσευχὴ καὶ νά ἀλλοιώνεται ὁλότελα ἀπὸ τὶς Θεῖες ἔννοιες, τοῦ εἶπε: «Πολὺ κοπιάζεις πάτερ, μὲ τόσα γηρατειὰ νά ταλαιπωρεῖς τὸ σῶμά σου καὶ νά τὸ μεταχειρίζεσαι σὰν δοῦλο.»
Κι ὁ Γέροντας ἀποκρίθηκε: «Πίστεψέ με παιδί μου, τόσο μεγάλη προθυμία καὶ πόθο γιά τὴν ἀκολουθία ἔχει βάλει ὁ Θεὸς μέσα στήν ψυχή μου, ὥστε δέν φτάνουν οἱ δυνάμεις μου νά τὴν ἱκανοποιήσω σ’ ὅλη τὴν ἔκτασή της. Ἀλλὰ ὁ πόθος τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἐλπίδα τῶν μελλόντων ἀγαθῶν νικᾶ τή σωματική μου ἀδυναμία.»
Ἔτσι λοιπὸν ὁ πόθος τοῦ νοῦ του πετοῦσε πάντοτε στόν οὐρανό. Καὶ ὄχι μόνον τίς ἄλλες ὦρες, ἀλλὰ καὶ στήν ὥρα τοῦ φαγητοῦ.
Κάποτε λοιπὸν ἕνας ἀδελφός πού κατοικοῦσε μαζὶ του, τὸν ρώτησε, ποιὸ εἶναι τὸ μυστήριο τῆς θεωρίας. Ἐκεῖνος, ἐπειδὴ τὸν εἶδε ὅτι ἐπιθυμοῦσε νά μάθει καὶ τὸν παρακαλοῦσε, τοῦ εἶπε: «Σοῦ λέω, παιδί μου, ἀληθινά,ὅτι ἂν καθαριστεῖ τελείως ὁ νοῦς, τότε ὁ Θεὸς τοῦ ἀποκαλύπτει τὶς θεωρίες ἀκόμη καὶ τῶν ἀγγελικῶν δυνάμεων πού Τὸν ὑπηρετοῦν.» Καὶ πάλι τὸν ξαναρώτησε: «Γιατὶ πάτερ, παραπάνω ἀπὸ ὅλη τὴν ἁγία Γραφή, γλυκαίνεσαι περισσότερο μὲ τὸ Ψαλτήριο; Καὶ γιατὶ, ἐνῶ τὸ λὲς ἥσυχα, φαίνεσαι σὰν νά συνομιλεῖς μὲ κάποιον;» Ὁ ἀββᾶς ἀπάντησε: «Νά σοῦ πῶ, παιδί μου· τόσο πολὺ ἔχει βάλει ὁ Θεὸς μέσα στήν ταπεινή μου ψυχὴ τή δύναμη τῶν Ψαλμῶν, ὅσο καὶ στόν προφήτη Δαβίδ, καὶ δέν μπορῶ νά χωριστῶ ἀπὸ τή γλυκύτητα τῶν ποικίλων θεωρημάτων πού βρίσκονται μέσα σ’ αὐτούς. Οἱ Ψαλμοὶ περιέχουν ὅλη τή θεία Γραφῆ».
Καὶ αὐτὰ τὰ ἐκμυστηρεύθηκε στόν ἀδελφὸ μὲ μεγάλη ταπεινοφροσύνη, ἀφοῦ πιέστηκε πολὺ ἀπ’ αὐτόν, θέλοντας νά τὸν ὠφελήσει.
Ἕνας ἀδελφὸς ὀνόματι Ἰωάννης, προερχόμενος ἀπὸ τὰ παράλια, πῆγε στόν ἅγιο αὐτὸ καὶ μεγάλο πατέρα Φιλήμονα, ἔπεσε στά πόδια του καὶ τοῦ εἶπε: «Τὶ νά κάνω πάτερ, γιά νά σωθῶ; Γιατὶ βλέπω ὅτι ὁ νοῦς μου γυρίζει καὶ ῥεμβάζει ἐδῶ κι ἐκεῖ σὲ πράγματα πού δέν πρέπει;». Ὁ γέροντας, ἀφοῦ σώπασε λίγο, τοῦ εἶπε: «Αὐτὸ τὸ πάθος εἶναι τῶν κοσμικῶν, καὶ τὸ ἔχεις ἀκόμη, ἐπειδὴ δέν ἀπόκτησες τέλειο πόθο τοῦ Θεοῦ. Δέν σοῦ ἦρθε ἀκόμη ἡ θέρμη τοῦ πόθου καὶ τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ Θεοῦ.» Λέει ὁ ἀδελφός: «Καὶ τὶ νά κάνω Πάτερ;» Ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε: «Πήγαινε καὶ ἔχε κρυφὴ μελέτη μέσα στήν καρδιά σου, ἡ ὁποία μπορεῖ νά καθαρίσει τὸ νοῦ σου ἀπὸ αὐτά.» Ὁ ἀδελφός, ὄντας ἀμύητος σ’ αὐτά, λέει στόν Γέροντα: «Τὶ εἶναι ἡ κρυφὴ μελέτη, πάτερ;» Καὶ αὐτὸς τοῦ ἀπαντᾶ: «Πήγαινε, ἔχε νήψη στήν καρδιά σου καὶ λέγε προσεκτικὰ μέσα στό νοῦ σου μὲ φόβο καὶ τρόμο: Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με. Αὐτὴ εἶναι ἡ συμβουλή πού δίνει ὁ μακάριος Διάδοχος στούς ἀρχαρίους».
Ἔφυγε λοιπὸν ὁ ἀδελφός, καὶ μὲ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς προσευχὲς τοῦ Πατέρα, ἀφοῦ ἡσύχασε, γλυκάθηκε σ’ αὐτὴ τή μελέτη, ἀλλὰ γιά λίγο. Ὅταν ὅμως ἡ μελέτη αὐτὴ σταμάτησε ξαφνικὰ καὶ δέν μποροῦσε νά τὴν καλλιεργήσει μὲ νήψη καὶ νά προσευχηθεῖ, πῆγε πάλι στόν Γέροντα καὶ τοῦ ἀνέφερε ὅ,τι τοῦ εἶχε συμβεῖ. Αὐτὸς τοῦ εἶπε: «Τώρα γνώρισες ἔστω καὶ ἕνα ἴχνος ἡσυχίας καὶ πνευματικῆς ἐργασίας καὶ δοκίμασες τή γλυκύτητα πού προέρχεται ἀπὸ αὐτή. Ἔχε λοιπὸν πάντοτε στήν καρδιά σου αὐτό: Εἴτε τρῶς, εἴτε πίνεις, εἴτε συνομιλεῖς μὲ ἄλλους, εἴτε ἔξω ἀπὸ τὸ κελί σου βρίσκεσαι, εἴτε στό δρόμο βαδίζεις, μὴν παραλείψεις ποτὲ νά ἔχεις αὐτὴ τὴν εὐχὴ στό νοῦ σου μὲ νήψη καὶ συγκέντρωση καὶ νά ψάλλεις καὶ νά μελετᾶς Εὐχὲς καὶ Ψαλμούς. Ἀλλὰ καὶ σ’ αὐτὴν ἀκόμη τὴν ἀνάγκη σου, νά μὴν εἶναι ἀργὸς ὁ νοῦς σου, ἀλλὰ κρυφὰ νά μελετᾶ καὶ νά προσεύχεται. Γιατὶ ἔτσι μπορεῖς νά γνωρίσεις τὰ βάθη τῆς Γραφῆς καὶ τή δύναμη πού κρύβεται σ’ αὐτήν, καὶ νά δώσεις ἀκαταπαύστη ἐργασία στό νοῦ σου, γιά νά ἐκπληρώνεις τὴν ἀποστολικὴ ἐντολή πού λέει, “ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε”. Πρόσεχε λοιπὸν μὲ ἀκρίβεια καὶ φύλαγε τὴν καρδιά σου νά μὴ δέχεται πονηροὺς λογισμούς, ἢ ὁποιουσδήποτε, ματαίους καὶ ἀνωφελεῖς. Ἀλλὰ πάντοτε, καὶ ὅταν κοιμᾶσαι καὶ ὅταν τρῶς ἢ πίνεις ἢ συνομιλεῖς, ἡ καρδιά σου κρυφά, ἄλλοτε νά μελετᾶ νοερὰ τοὺς Ψαλμούς, ἄλλοτε νά προσεύχεται μὲ τὸ “Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με”. Καὶ πάλι ὅταν ψάλλεις μὲ τή γλῶσσα σου, πρόσεχε μὴν ἄλλο λέει τὸ στόμα σου καὶ ἀλλοῦ γυρίζει ὁ νοῦς σου.»
Εἶπε πάλι ὁ ἀδελφός: «Στόν ὕπνο μου βλέπω πολλὲς μάταιες φαντασίες». Ὁ Γέροντας τοῦ εἶπε: «Μὴ βαρεθεῖς καὶ μὴν ἀμελήσεις• ἀλλὰ πρὶν κοιμηθεῖς, νά κάνεις πολλὲς προσευχὲς μέσα σου καὶ ν’ ἀντιστέκεσαι στούς λογισμούς, ὥστε νά μὴ σὲ σέρνει στά θελήματά του ὁ διάβολος, γιά νά σὲ δεχτεῖ ὁ Θεός. Κι ὅσο μπορεῖς φρόντισε, μετὰ τοὺς Ψαλμοὺς καὶ τὴν προσεκτικὴ μελέτη, νά κοιμηθεῖς, καὶ μὴν ἀμελήσεις καὶ ἀφήσεις τὸ νοῦ σου νά δεχτεῖ ξένους λογισμούς, ἀλλὰ μὲ ἐκεῖνα πού προσευχήθηκες, ἐκεῖνα μελετῶντας, πλάγιασε, γιά νά εἶναι μαζί σου ὅταν κοιμᾶσαι, καὶ ὅταν ξυπνήσεις νά σοῦ μιλήσουν. Νά λές καὶ τὸ ἅγιο Σύμβολο τῆς Πίστεως προτοῦ πλαγιάσεις. Γιατὶ ἡ ὀρθὴ πίστη περὶ τοῦ Θεοῦ εἶναι πηγὴ καὶ φύλαξη ὅλων τῶν ἀγαθῶν».
Ὁ ἀδελφὸς στή συνέχεια ῥώτησε: «Δεῖξε ἀγάπη, πάτερ, καὶ πές μου, ποία ἐργασία κάνει ὁ νοῦς σου; Δίδαξέ με, γιά νά σωθῶ καὶ ἐγώ.» Ὁ γέροντας τοῦ ἀπάντησε: «Γιατὶ θέλεις νά περιεργάζεσαι αὐτὰ τὰ πράγματα;». Σηκώθηκε τότε ὁ ἀδελφός, ἔπιασε τὰ πόδια τοῦ ἁγίου, καὶ καταφιλώντας τα τὸν παρακαλοῦσε νά τοῦ πεῖ. Ὕστερα ἀπὸ πολλὲς ὧρες, τοῦ εἶπε: «Δέν μπορεῖς ἀκόμη νά τὰ ἀντέξεις• γιατὶ τὸ νά ἀπονέμει κανεὶς τὸ κατάλληλο ἔργο σὲ κάθε αἴσθηση, εἶναι ἰδίωμα ἀνθρώπου πού ἀπόκτησε ἕξη στήν ἀρετή. Οὔτε εἶναι δυνατὸν ἐκεῖνος πού δέν εἶναι τελείως καθαρὸς ἀπὸ τὶς μάταιες σκέψεις τοῦ κόσμου, νά ἀξιωθεῖ νά λάβει αὐτὸ τὸ χάρισμα. Γι’ αὐτό, ἂν ἐπιθυμεῖς αὐτά, κράτησε τὴν κρυφὴ μελέτη μὲ καθαρή καρδιά. Γιατὶ, ἂν γίνεται ἀδιάλειπτα ἡ προσευχή σου καὶ ἡ μελέτη τῶν Γραφῶν, τότε ἀνοίγουν τὰ νοερὰ μάτια τῆς ψυχῆς καὶ ἔρχεται σ’ αὐτὴν χαρὰ μεγάλη καὶ ἕνας πόθος ἀνέκφραστος καὶ πολὺ δυνατός, σὲ σημεῖο πού νά καίγεται καὶ ἡ σάρκα ἀπὸ τὸ Πνεῦμα, ὥστε νά γίνεται ὁλόκληρος ὁ ἄνθρωπος πνευματικός. Εἴτε λοιπὸν τή νύχτα, εἴτε τὴν ἡμέρα σὲ ἀξιώσει ὁ Θεὸς νά προσευχηθεῖς ἀπερίσπαστα μὲ καθαρὸ νοῦ, μὴν περιοριστεῖς στόν κανόνα σου, ἀλλὰ μὲ ὅση δύναμη ἔχεις, νά ἐπεκτείνεσαι στήν προσευχὴ καὶ ν’ ἀφοσιώνεσαι στόν Θεό. Καὶ Αὐτὸς φωτίζει τὴν καρδιά σου ποιά πνευματικὴ ἐργασία νά κάνεις.» Πρόσθεσε δὲ καὶ τοῦτο: «Κάποτε ἦρθε ἕνας Γέροντας νά μὲ ἐπισκεφθεῖ· τὸν ῥώτησα γιά τὴν πνευματικὴ του κατάσταση καί μοῦ ἀπάντησε: “Δύο χρόνια ὁλόκληρα παρακαλοῦσα τὸν Θεὸ μὲ ὅλη μου τὴν καρδιά χωρὶς ν’ ἀπογοητεύομαι, γιά νά μοῦ δώσει τὸ χάρισμα νά τυπωθεῖ ἀκατάπαυστα καὶ χωρὶς περισπασμὸ μέσα στήν καρδιά μου ἡ προσευχή πού παρέδωσε ὁ Ἴδιος στούς μαθητὲς Του. Καὶ ἀφοῦ εἶδε τὸν κόπο μου καὶ τὴν ὑπομονή μου, μοῦ ἔδωσε τὸ χάρισμα ὁ μεγαλόδωρος Κύριος».
Ἔλεγε ἀκόμη: «Οἱ λογισμοί πού γεννιοῦνται στή διάνοια γύρω ἀπὸ τὰ μάταια, εἶναι ἀσθένειες ὀκνηρὴς καὶ ἄνεργης ψυχῆς. Πρέπει λοιπόν, ὅπως λέει ἡ Γραφή, νά φρουροῦμε τὸ νοῦ μας μὲ κάθε τρόπο, καὶ νά ψάλλουμε χωρὶς περισπασμὸ μὲ συναίσθηση καὶ νά προσευχόμαστε μὲ καθαρὸ νοῦ. Λοιπὸν ἀδελφοί, ὁ Θεὸς θέλει νά τοῦ δείξομε τὴν ἐπιμέλεια μας πρῶτα μὲ κόπους καὶ ἔπειτα μὲ ἀγάπη καὶ μὲ ἀδιάλειπτη προσευχή, καὶ Ἐκεῖνος μᾶς δίνει τὸ δρόμο τῆς σωτηρίας. Καὶ εἶναι φανερὸ ὅτι, ἄλλος δρόμος πού ἀνεβάζει στόν οὐρανὸ δέν εἶναι παρὰ ἡ τέλεια ἡσυχία, ἡ ἀποφυγὴ ὅλων τῶν κακῶν, ἡ ἀποκτήση τῶν καλῶν, ἡ τέλεια ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ ἡ ἕνωση μαζὶ Του μὲ ἁγιότητα καὶ κάθε ἀρετή. Ἂν φτάσει σ’ αὐτὰ κάποιος, γρήγορα θ’ ἀνεβεῖ στό χῶρο τοῦ οὐρανοῦ. Ὁπωσδήποτε ὅμως, ἐκεῖνος πού θέλει νά φτάσει σ’ αὐτὸ τὸ ὕψος, πρέπει νά νεκρώσει τὰ μέλη του πού ἐπιθυμοῦν τὰ γήινα. Γιατὶ ὅταν ἡ ψυχὴ μας εὐφραίνεται μὲ τή θεωρία τοῦ πραγματικοῦ ἀγαθοῦ, δέν ἐπιστρέφει σὲ κανένα ἀπὸ τὰ πάθη τῆς ἡδονῆς, ἀλλὰ ἀφοῦ ἀποστραφεῖ κάθε σωματικὴ ἡδυπάθεια, δέχεται μὲ καθαρή καὶ ἀμολύντη διάνοια τή φανέρωση τοῦ Θεοῦ. Ἔχουμε λοιπὸν ἀνάγκη ἀπὸ μεγάλη προσοχὴ καὶ σωματικοὺς κόπους καὶ κάθαρση τῆς ψυχῆς, γιά νά κάνουμε τὸν Θεὸ ἔνοικο στίς καρδιὲς μας, ὥστε νά ἐκτελοῦμε στό ἑξῆς χωρὶς πλάνη τίς Θεῖες Του ἐντολές. Καὶ τότε Αὐτὸς μᾶς μαθαίνει νά τηροῦμε μὲ ἀσφάλεια τοὺς νόμους Του, στέλνοντάς μας σὰν ἡλιακὲς ἀκτῖνες τίς ἐνέργειές Του μὲ τή χάρη τοῦ Πνεύματός Του πού ἔχει βάλει μέσα μας. Γιατὶ μὲ κόπους καὶ πειρασμοὺς πρέπει νά ἀποκαθάρομε τή Θεία εἰκόνα, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία γίναμε λογικοὶ καὶ δεκτικοὶ κάθε συνέσεως καὶ τῆς ὁμοιώσεως μὲ τὸν Θεό• ἔχοντας τὶς αἰσθήσεις ἄμικτες ἀπὸ κάθε κηλῖδα, πυρακτώνοντάς τις, κατὰ κάποιο τρόπο, στό καμίνι τῶν πειρασμῶν καὶ μεταμορφούμενοι στό βασιλικὸ ἀξίωμα.
Ὁ Θεὸς ἔκανε τὴν ἀνθρώπινη φύση μέτοχο κάθε ἀγαθοῦ, ἱκανὴ νά θεωρεῖ νοερὰ τὶς χορεῖες τῶν Ἀγγέλων, τὶς δόξες τῶν Κυριοτήτων τίς Δυνάμεις, τὶς Ἀρχές, τὶς Ἐξουσίες, τὸ φῶς τὸ ἀπλησίαστο, τή δόξα τὴν ὑπέρλαμπρη. Ὅταν ὅμως κατορθώσεις ἀρετή, ἂς μὴν ὑψωθεῖ ὁ λογισμός σου ἀπέναντι τοῦ ἀδελφοῦ σου, ὅτι ἐσὺ κατόρθωσες καὶ ἐκεῖνος ἀμέλησε· αὐτὸ εἶναι ἀρχὴ ὑπερηφάνειας.
Πρόσεχε μὲ ὅλη σου τή δύναμη νά μὴν κάνεις τίποτε γιά νά ἀρέσεις στούς ἀνθρώπους. Ἂν ἀγωνίζεσαι ἐναντίον πάθους, μὴν ἀποκάμεις, οὔτε νά λιγοψυχήσεις, ἂν ἐπιμένει ὁ πόλεμος. Σήκω καὶ ῥίξε τὸν ἑαυτὸ σου μπροστὰ στόν Θεὸ μὲ ὅλη σου τὴν καρδιά καὶ πές μαζὶ μὲ τὸν Προφήτῃ: “Δίκασε, Κύριε, αὐτούς πού μ’ ἀδικοῦν, γιατὶ ἐγὼ δέν μπορῶ νά τοὺς νικήσω.” Καὶ ὁ Θεός, βλέποντας τὴν ταπείνωσή σου, θὰ σοῦ στείλει τὸ ταχύτερο τή βοήθειά Του. Ὅταν πάλι περπατᾶς μαζὶ μὲ ἄλλον στό δρόμο, μὴ δεχτεῖς μάταιη συνομιλία, ἀλλὰ δῶσε στό νοῦ σου τὴν πνευματικὴ ἐργασία πού εἶχε, γιά νά τοῦ γίνει καλὴ συνήθεια, νά λησμονήσει τὰ τερπνὰ τοῦ κόσμου καὶ νά φτάσει τελικὰ στό λιμάνι τῆς ἀπαθείας».
Μὲ τέτοια καὶ πολλὰ ἄλλα ἀφοῦ κατήχησε τὸν ἀδελφό, τοῦ ἔδωσε τὴν εὐχὴ του καὶ τὸν ἄφησε νά φύγει.
Ὕστερα ἀπὸ λίγο καιρὸ ξαναγύρισε ὁ ἀδελφὸς καὶ ἐρώτησε πάλι τὸν γέροντα: «Τὶ νά κάνω, πάτερ; Στή νυκτερινή μου ἀκολουθία μὲ βαραίνει ὁ ὕπνος καὶ δέν μὲ ἀφήνει νά προσευχηθῶ μὲ νήψη, ἀλλὰ οὔτε καὶ νά ἀγρυπνήσω πολύ, καὶ ὅταν ψάλλω, μοῦ ἔρχεται ν’ ἀσχοληθῶ μὲ τὸ ἐργόχειρο».
Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: «Ὅταν μπορεῖς νά προσεύχεσαι μὲ νήψη, μὴ στραφεῖς στό ἐργόχειρο. Ἂν ὅμως σὲ κυριέψει ἀκηδία, κουνήσου λιγάκι, ἀπείλησε τὸν λογισμὸ καὶ πιάσε τὸ ἐργόχειρο». Ὁ ἀδελφὸς εἶπε πάλι σ’ αὐτόν: «Ἐσένα, δεσπότα, δὲ σὲ βαραίνει ὁ ὕπνος στήν ἀκολουθία σου;». Αὐτὸς τοῦ εἶπε: «Σπάνια, ἂν ὅμως κάποτε μοῦ ἔρθει, κινοῦμαι καὶ λέω ἀπὸ τὸ κατὰ Ἰωάννην εὐαγγέλιο ἀπὸ τὴν ἀρχή, ὑψώνοντας τὰ μάτια τῆς διανοίας στόν Θεό, καὶ εὐθὺς ἐξαφανίζεται. Τὸ ἴδιο κάνω καὶ μὲ τοὺς λογισμούς· ὅταν ἔρθει κάποιος λογισμός, τὸν ἀντιμετωπίζω μὲ καυτά δάκρυα σὰν φωτιά, καὶ ἐξαφανίζεται. Ἐσὺ ὅμως δέν μπορεῖς ἀκόμη νά ὁπλιστεῖς ἔτσι, ἀλλὰ μᾶλλον κράτα πάντοτε τὴν κρυφὴ μελέτη καὶ τὶς προσευχές πού ὅρισαν οἱ ἅγιοι Πατέρες γιά τὴν ἡμέρα: τὶς Ὧρες Τρίτη, Ἕκτη καὶ Ἐνάτη καὶ τὸν ἑσπερινό· φρόντισε νά ἐπιτελεῖς καὶ τὶς νυκτερινὲς ἀκολουθίες. Μὲ ὅλη σου τή δύναμη φρόντισε νά μὴν κάνεις τίποτε γιά νά ἀρέσεις στούς ἀνθρώπους, οὔτε νά ἔχεις ἔχθρα κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, γιά νά μὴ χωριστεῖς ἀπὸ τὸν Θεό σου.
Προσπάθησε νά φυλάξεις τή διάνοιά σου ἀμετεώριστη, στραμμένη μὲ ἐπιμέλεια στούς ἐσωτερικοὺς λογισμούς. Ὅταν βρίσκεσαι στήν ἐκκλησία καὶ πρόκειται νά μεταλάβεις τὰ Θεῖα Μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, μὴ βγεῖς ἔξω, μέχρις ὅτου λάβεις τὴν τέλεια εἰρήνη· στάσου στόν ἴδιο τόπο καὶ μὴ φύγεις ἀπὸ ἐκεῖ μέχρι τὴν ἀπόλυση. Ἔχε στό νοῦ σου ὅτι στέκεσαι στόν οὐρανὸ καὶ ὅτι πρόκειται μαζὶ μὲ τοὺς ἁγίους ἀγγέλους νά συναντήσεις τὸν Θεὸ καὶ νά τὸν ὑποδεχτεῖς μέσα στήν καρδιάσου. Προετοιμάζου μὲ φόβο καὶ τρόμο πολύ, γιά νά μὴ γίνεις μέτοχος τῶν ἁγίων δυνάμεων ἀνάξια».
Μὲ αὐτὰ ὅπλισε τὸν ἀδελφὸ καὶ ἀφοῦ τὸν ἀνέθεσε στόν Κύριο καὶ στό Πνεῦμα τῆς χάρης Του, τὸν ἄφησε νά φύγει.
Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτά, καὶ ὁ ἀδελφός πού ἦταν μαζὶ του ἔλεγε τὰ ἑξῆς: Κάποτε πού καθόμουν κοντὰ του, τὸν ῥώτησα ἂν δοκίμασε πειρασμοὺς ἀπὸ ἐπιβουλὲς δαιμόνων, ὅταν ἦταν στήν ἔρημο. μοῦ ἀπάντησε: «Συγχώρεσέ με, ἀδελφέ. Ἂν ἐπιτρέψει ὁ Θεὸς νά ἔρθουν σὲ σένα οἱ πειρασμοί πού ὑπέφερα ἀπὸ τὸν διάβολο, δὲν θὰ μπορέσεις νομίζω νά ὑπομείνεις τή δριμύτητά τους. Εἶμαι ἑβδομήντα χρόνων, ἢ καὶ παραπάνω. Ὑπομένω ὅλο καὶ περισσοτέρους· ἔμεινα σὲ διάφορες ἐρήμους σὲ βαθύτατη ἡσυχία καὶ ἔπαθα καὶ ὑπέφερα τόσα ἀπὸ αὐτούς, ποὺ δέν συμφέρει νά διηγηθῶ τή δριμύτητά τους σ’ ἐκείνους πού δὲν δοκίμασαν ἀκόμα τὴν ἡσυχαστικὴ ζωή. Αὐτὸ ἔκανα πάντα στούς πειρασμούς· ὅλη τὴν ἐλπίδα μου τὴν ἔριχνα στόν Θεό, πρὸς τὸν ὁποῖο ἔκανα καὶ τὶς ὑποσχέσεις τῆς ἀπαρνήσεως τοῦ κόσμου. Καὶ Αὐτὸς ἀμέσως μὲ ἔσωζε ἀπὸ κάθε ἀνάγκη. Γι’ αὐτό, ἀδελφέ, δὲ φροντίζω πλέον γιά τὸν ἑαυτό μου. Γιατὶ γνωρίζω ὅτι Ἐκεῖνος φροντίζει γιά μένα καὶ ὑποφέρω ἐλαφρότερα τοὺς πειρασμούς πού μοῦ ἔρχονται. Μόνον αὐτὸ προσφέρω ἐγὼ ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου, τὸ νά προσεύχομαι ἀδιάλειπτα. Καὶ ξέρω ὅτι ὅσο δυναμώνουν τὰ δεινά, τόσο καὶ προξενοῦνται στεφάνια στόν ὑπομένοντα. Γιατὶ οἱ πειρασμοὶ εἶναι γραμμάτια μπροστὰ στόν δίκαιο Κριτή. Αὐτὰ λοιπὸν ἔχοντας ὑπόψη ἀδελφέ, μὴν πέσεις στή ῥᾳθυμία· γνώριζε ὅτι στέκεσαι κι ἀγωνίζεσαι στό μέσο τοῦ πολέμου καὶ ὅτι εἶναι πάρα πολλοὶ ἐκεῖνοι πού πολεμοῦν μὲ τὸ μέρος μας ἐναντίον τοῦ ἐχθροῦ τοῦ Θεοῦ. Γιατὶ πῶς ἦταν δυνατὸ νά τολμοῦμε ἐμεῖς νά πολεμοῦμε ἐναντίον τόσο φοβεροῦ ἐχθροῦ τοῦ γένους μας, ἂν δὲ μᾶς κρατοῦσε τὸ πανίσχυρο χέρι τοῦ Θεοῦ Λόγου, προστατεύοντας καὶ φυλάγοντάς μας;
Πῶς θ’ ἄντεχε ἡ ἀνθρώπινη φύση τὶς ἐπιθέσεις του; Λέει σχετικὰ ἡ Γραφή: «Ποιός μπορεῖ νά ἀφαιρέσει τὴν ἐπένδυσή του, ἢ ποῖος μπορεῖ νά διαπεράσει τίς πτυχὲς τοῦ θώρακά του; Ἀπὸ τὸ στόμα του βγαίνουν πυρσοὶ ἀναμμένοι, καὶ πετάγονται φωτιές. Ἀπὸ τὰ ῥουθούνια του βγαίνει πυκνὸς καπνὸς σὰν ἀπὸ φωτιά πού καίει κάρβουνα. Ἡ ψυχὴ του εἶναι πυρακτωμένα κάρβουνα καὶ ἀπὸ τὸ στόμα του βγαίνει φλόγα. Ἡ δύναμή του συγκεντρώνεται στόν τράχηλό του. Μπροστὰ του τρέχει ἡ καταστροφή. Ἡ καρδιά του εἶναι σκληρὴ σὰν πέτρα, καὶ ἄκαμπτη σὰν τὸ ἀμόνι. Ἀναβράζει τὴν ἄβυσσο ὅπως τὸ φυσερὸ τή φωτιὰ στό χαλκουργεῖο˙•θεωρεῖ τή θάλασσα σὰν ἕνα μυροδοχεῖο καὶ ἔχει στήν κυριαρχία του τὰ βάθη τῆς ἀβύσσου. Βλέπει κάθε ὑψηλὸ καὶ βασιλεύει πάνω σ’ ὅλα ὅσα εἶναι μέσα στά νερά.
Ἐναντίον αὐτοῦ ἔχουμε νά παλέψουμε, ἀδελφέ. Αὐτὸν τὸν τρομερὸ καὶ δυνατὸ τύραννο ὑποτύπωσε ἡ Γραφή. Ἀλλὰ εὔκολα τὸν νικοῦν ὅσοι ἔχουν ἐπιδοθεῖ νόμιμα στόν ἐρημικὸ βίο, ἐπειδὴ δέν τοὺς συνδέει τίποτε μαζὶ του, καθὼς ἀπαρνήθηκαν τὸν κόσμο καὶ ἀνδραγαθοῦν στίς ἀρετές. Ἔχουμε ἐμεῖς μαζὶ μας Ἐκεῖνον πού πολεμᾶ μὲ τὸ μέρος μας.
Πές μου, ποιός εἶναι πού πλησίασε τὸν Κύριο καὶ ἀφοῦ ἔλαβε στό νοῦ του τὸν φόβο Του, δέν παρουσίασε ἀλλαγή; Καὶ ποιός εἶναι πού καταλάμπρυνε τὸν ἑαυτὸ του μὲ τοὺς Θείους νόμους καὶ τὰ Θεῖα ἔργα, καὶ δέν ἔκανε τὴν ψυχὴ του ὁλοφώτεινη καὶ ν’ ἀστράφτει μὲ τὰ Θεῖα νοήματα καὶ τοὺς λογισμούς; Αὐτὸς δέν ἀφήνει ποτὲ ἀργή τὴν ψυχὴ του, γιατὶ ἔχει τὸν Θεό πού διεγείρει τὸ νοῦ στό νά ἐπιθυμεῖ ἀκόρεστα τὸ φῶς. Καὶ καθὼς ἡ ψυχὴ αὐτὴ δέχεται συνεχῶς τή Θεία ἐνέργεια, δέν ἀφήνεται ἀπὸ τὸ Πνεῦμα νά ἀποχαυνώνεται στά πάθη• ἀλλὰ σὰν βασιλιᾶς πού μὲ δριμὺ καὶ φοβερὸ μένος κατὰ τῶν ἐχθρῶν, κατακόβοντάς τους ἀλύπητα καὶ χωρὶς νά στρέφεται διόλου πρὸς τὰ πίσω, κερδίζει τή νίκη τοῦ πολέμου, σηκώνοντας τὰ χέρια στόν οὐρανὸ μὲ τὴν πρακτικὴ ἀρετὴ καὶ τὴν προσευχὴ τοῦ νοῦ».
Ὁ ἴδιος ἀδελφὸς ἔλεγε ἄκομα καὶ τοῦτο: «Κοντὰ στίς ἄλλες ἀρετές, εἶχε καὶ αὐτήν: ποτὲ δέν ἀνεχόταν νά ἀκούσει ἀργὸ λόγο. Ἂν κανεὶς ἔλεγε ἀπρόσεκτα κάτι πού δέν ἔτεινε σὲ ψυχικὴ ὠφέλεια, δέν ἀποκρινόταν διόλου. Ἀλλὰ καὶ ὅταν πήγαινα γιά ὑπηρεσία, δέν μὲ ῥωτοῦσε “ποῦ πηγαίνεις;”.
Καὶ ὅταν ἐπέστρεφα, δέν μὲ ῥωτοῦσε “ποῦ ἤσουν;” ἢ “πῶς πῆγες;” ἤ “τί ἔκανες;”. Κάποτε λοιπὸν πῆγα στήν Ἀλεξάνδρεια γιά δουλειά ἀναγκαία καὶ ἀπὸ ἐκεῖ πήγα στήν Κωνσταντινούπολη γιά ἐκκλησιαστικὸ ζήτημα, ἀφοῦ χαιρέτησα τοὺς ἄλλους εὐλαβέστατους ἀδελφούς, χωρὶς νά εἰδοποιήσω τὸν Γέροντα. Ἀφοῦ ἔμεινα ἀρκετὸ καιρὸ ἐκεῖ, γύρισα πάλι στή σκήτη κοντὰ του. Αὐτὸς ὅταν μὲ εἶδε, γέμισε ἀπὸ χαρὰ καὶ ἀφοῦ μὲ φίλησε, ἔκανε εὐχὴ καὶ κάθισε, χωρὶς νά μὲ ἐρωτήσει τίποτε, ἀλλὰ ἔμεινε προσηλωμένος στή θεωρία.
Ἄλλοτε πάλι, θέλοντας νά τὸν δοκιμάσω, περίμενα μερικὲς ἡμέρες, χωρὶς νά τοῦ δώσω ψωμί. Αὐτὸς οὔτε ζήτησε, οὔτε μοῦ εἶπε τίποτε. Ἐγὼ ὕστερα ἀπ’ αὐτά, τοῦ ἔβαλα μετάνοια καὶ τοῦ εἶπα: “Δεῖξε ἀγάπη, πάτερ, καὶ πές μου, δὲ λυπήθηκες πού δέν σοῦ ἔφερα κατὰ τή συνήθειᾳ νά φᾶς;” Μοῦ ἀποκρίθηκε: “Συγχώρεσέ με, ἀδελφέ. Καὶ εἴκοσι ἡμέρες ἂν δέν μοῦ δώσεις ψωμί, δέν σοῦ ζητῶ. Ὅσο ἀντέχει ἡ ψυχή μου, ἔτσι ἀντέχει καὶ τό σῶμα μου”. Τόσο πολὺ ἦταν ἀπασχολημένος μὲ τή θεωρία τοῦ ὄντως Ἀγαθοῦ.
Ἔλεγε ἐπίσης ὅτι “ἀφότου ἦρθα στή σκήτη, δέν ἐπέτρεψα στό λογισμό μου νά βγεῖ ἔξω ἀπὸ τὸ κελί, οὔτε καὶ ἄλλο λογισμὸ παραδέχθηκα μὲ τὸ νοῦ μου, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ φόβο τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς τιμωρίες στόν μέλλοντα αἰῶνα.
Εἶχα πάντοτε στό νοῦ μου τὴν τιμωρία πού ἔχει ἀπειλήσει ὁ Θεὸς κατὰ τῶν ἁμαρτωλῶν, τὸ αἰώνιο πῦρ καὶ τὸ σκότος τὸ ἐξώτερο, σὲ ποία κατάσταση βρίσκονται οἱ ψυχὲς τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ οἱ ψυχὲς τῶν δικαίων, καὶ ποιά εἶναι τὰ ἀγαθά πού εἶναι ἑτοιμασμένα γιά τοὺς δικαίους, καὶ πῶς ὁ καθένας ἀπολαμβάνει τὸ μισθὸ του ἀνάλογα μὲ τὸν κόπο του: ἕνας γιά τοὺς πολλοὺς κόπους του, ἄλλος γιά τὴν ἐλεημοσύνη του καὶ τὴν ἀνυπόκριτη ἀγάπη του, ἄλλος γιά τὴν ἀκτημοσύνη του καὶ τὴν ὁλικὴ ἀπάρνηση τοῦ κόσμου, ἄλλος γιά τὴν ταπεινοφροσύνη του καὶ τὴν ἀκρότατη ἡσυχία του, ἄλλος γιά τὴν τέλεια ὑποταγὴ του, ἄλλος γιά τὴν ξενιτεία του.
Ὅλα αὐτὰ λοιπὸν συλλογίζομαι καὶ δέν ἐπιτρέπω σὲ ἄλλο λογισμὸ νά εἰσχωρήσει μέσα μου, οὔτε μπορῶ νά βρίσκομαι ἀκόμα μὲ .τοὺς ἀνθρώπους, ἢ ν’ ἀπασχολήσω τὸ νοῦ μου μὲ αὐτούς, γιά νά μὴν ἀποχωριστῶ ἀπὸ τὶς ἁγιότερες σκέψεις”.
Σ’ αὐτὰ πρόσθετε καὶ τή διήγηση κάποιου μοναχοῦ κι ἔλεγε ὅτι “εἶχε φτάσει σὲ ἀπάθεια καὶ δεχόταν τὸ ψωμὶ του ἀπὸ χέρι ἀγγέλου. Ἀπὸ τὴν ἀμέλειά του ὅμως, ἔχασε αὐτὴ τὴν τιμή. Γιατὶ ὅταν ἡ ψυχὴ χαλαρώσει τή συγκέντρωση καὶ τὴν ἔνταση τοῦ νοῦ, τότε τὴν κυριεύει ἡ νύχτα. Ὅπου δὲ φωτίζει ὁ Θεός, ὅλα εἶναι σκορπισμένα σὰν μέσα στό ζόφο καὶ δὲν μποροῦν νά βλέπουν τὸν Θεὸ μόνο καὶ νά τρέμουν τοὺς λόγους Του.
Λέει ὁ Κύριος: ‘Ἐγὼ εἶμαι Θεός πού σᾶς πλησιάζω, καὶ ὄχι Θεὸς ἀπὸ μακριά. Εἶναι δυνατὸν νά κρυφτεῖ κανεὶς στό πιὸ κρυφὸ μέρος κι ἐγὼ νά μὴ τὸν δῶ; Μήπως ἐγὼ δὲ γεμίζω τὸν οὐρανὸ καὶ τή γῆ;” Θυμόταν καὶ πολλοὺς ἄλλους πού ἔπαθαν τὰ ἴδια.
Κοντὰ σ’ αὐτὰ ἀνέφερε καὶ τὴν πτώση τοῦ Σολομῶντα, “ὁ ὁποῖος, ἔλεγε, ἂν καὶ ἔλαβε τόση σοφία καὶ δοξαζόταν ἀπὸ ὅλους γιατὶ ἦταν σὰν τὸ πρωινὸ ἀστέρι καὶ σκόρπιζε σ’ ὅλους τή λάμψη τῆς σοφίας του, ὡστόσο γιά μία μικρὴ ἡδονὴ ἔχασε τή δόξα. Εἶναι νά φοβᾶται κανεὶς τὴν ἀμέλεια. Πρέπει νά προσευχόμαστε ἀδιάλειπτα, γιά νά μὴν ἔρθει ξένος λογισμὸς καὶ μᾶς χωρίσει ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ κολλήσει κάτι ξένο στό νοῦ μας. Γιατὶ ἡ καθαρή καρδιά ἀφοῦ γεμίσει ὁλόκληρη ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, βλέπει μέσα της καθαρὰ σὰν σὲ καθρέφτη ὅλο τὸν Ἴδιο τὸν Θεό.”
Ὅταν τ’ ἄκουσα αὐτά, συνέχισε ὁ ἀδελφός, κατάλαβα στήν πράξη ὅτι τὰ σαρκικὰ πάθη ἦταν ὁλότελα ἀνενεργὰ σ’ αὐτόν. Ἐπιθυμοῦσε πάντοτε τὰ καλύτερα, ὥστε πάντοτε νά φαίνεται ὅτι μεταμορφωνόταν ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα• στέναζε μ’ ἀνεκφράστους στεναγμούς, στρεφόταν μέσα του καὶ ζύγιζε τὸν ἑαυτὸ του, καὶ ἀγωνιοῦσε μήπως κάτι μπεῖ κρυφὰ στή διάνοιά του καὶ θολώσει τὴν καθαρότητά της καὶ τοῦ δημιουργηθεῖ, χωρὶς νά τὸ καταλάβει, καμιὰ ἀφορμὴ γιά ψόγο.
Βλέποντας ἐγὼ αὐτά, εἶπε ὁ ἀδελφός πού ἦταν κοντὰ του, καὶ παρακινούμενος ἀπὸ ζῆλο νά κάνω καὶ ἐγὼ τὰ ὅμοια κατορθώματα, τὸν πλησίαζα καὶ τὸν ῥωτοῦσα συχνά: “Πῶς μπορῶ νά ἀποκτήσω καὶ ἐγὼ καθαρὸ νοῦ, ὅπως καὶ σύ;” Κι αὐτός μοῦ ἔλεγε: “Πήγαινε καὶ κοπίασε. Γιατὶ χρειάζεται κόπος καὶ πόνος καρδίας. Ἐκεῖνα πού εἶναι ἄξια τοῦ ζήλου καὶ τῶν κόπων μας, δέν μᾶς ἔρχονται ὅταν κοιμόμαστε καὶ εἴμαστε ξαπλωμένοι, ἀφοῦ καὶ τὰ ἐπίγεια ἀγαθὰ δέν ἔρχονται χωρὶς κόπο. Πρέπει λοιπὸν ἐκεῖνος πού θέλει νά φτάσει σὲ πνευματικὴ προκοπή, πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά ἀπαρνηθεῖ τὰ θελήματά του καὶ νά ἀποκτήσει τὸ παντοτινὸ πένθος καὶ τὴν ἀκτημοσύνη. Νά μὴν προσέχει ἁμαρτίες ἄλλων, ἀλλὰ μόνον τίς δικὲς του καὶ νά κλαίει γι’ αὐτὲς ἡμέρα καὶ νύχτα, καὶ νά μὴν ἔχει φιλία μὲ κανένα. Ἡ ψυχή πού ἔχει πόνο ἀπὸ συμφορὲς καὶ ἐλέγχεται ἀπὸ τή θύμηση τῶν ἁμαρτιῶν της, γίνεται νεκρὴ γιά τὸν κόσμο, καὶ ὁ κόσμος νεκρώνεται γι’ αὐτήν, δηλαδὴ γίνονται ἄπρακτα τὰ πάθη τῆς σάρκας, καὶ ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἀργὸς γι’ αὐτά.
Ἐκεῖνος πού ἀπαρνεῖται τὸν κόσμο καὶ πηγαίνει μαζὶ μὲ τὸν Χριστὸ καὶ ἡσυχάζει, ἀγαπᾶ τὸν Θεὸ καὶ φυλάει καθαρή τή Θεία εἰκόνα καὶ ἀποκτᾶ τή Θεία ὁμοιώση. Γιατὶ δέχεται ἀπὸ τὸν Θεὸ τή χορηγία τοῦ Πνεύματος καὶ γίνεται οἶκος Θεοῦ καὶ ὄχι οἶκος δαιμόνων• παρουσιάζει ἔργα δίκαια ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἡ ψυχή πού εἶναι καθαρή ἀπὸ τὸν κόσμο καὶ ἐλεύθερη ἀπὸ σαρκικοὺς μολυσμοὺς καὶ δέν ἔχει καμία κηλῖδα ἢ ῥυτίδα, θὰ στεφθεῖ μὲ τὸ στεφάνι τῆς δικαιοσύνης, καὶ θὰ λάμπει ὁλοκλήρη ἀπὸ τὴν ὀμορφιὰ τῆς ἀρετῆς.
Ἂν κάποιος στήν ἀρχὴ τῆς ἀποταγῆς του ἀπὸ τὸν κόσμο δέν ἔχει πένθος στήν καρδιά του, οὔτε δάκρυα πνευματικά, οὔτε θύμηση τῆς ἀτελεύτητης κολάσεως, οὔτε ἀληθινὴ ἡσυχία, οὔτε ἐπίμονη προσευχή, οὔτε ψαλμωδία, οὔτε μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν, οὔτε τοῦ ἔγιναν ὅλα αὐτὰ συνήθεια, ὥστε ἀπὸ τὴν ἀδιάκοπη ἐγκαρτέρηση σ’ αὐτὰ νά ἀναγκάζεται ἀπὸ τὸ νοῦ του νά τὰ πράττει καὶ χωρὶς ἀκόμη νά τὸ θέλει, καὶ ἂν δὲ μεγαλώνει ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ μέσα στό νοῦ του, τότε αὐτὸς βρίσκει ἀκόμη ἀναπαύση στή φιλία τοῦ κόσμου καὶ δέν μπορεῖ νά ἀποκτήσει καθαρὸ νοῦ κατὰ τὴν προσευχή.
Ἡ εὐσέβεια καὶ ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ καθαρίζουν τὴν ψυχὴ ἀπὸ τὰ πάθη καὶ κάνουν τὸ νοῦ ἐλεύθερο, τὸν ὁδηγοῦν στή φυσικὴ θεωρία καὶ τὸν κάνουν ν’ ἀγγίζει τή θεολογία, τὴν ὁποία περιμένει μὲ τή μορφή τῆς μακαριότητας, γιατὶ αὐτὴ δίνει ἀπὸ ἐδῶ στούς μετόχους της τὴν πρόγευση τῆς αἰωνίας μακαριότητας καὶ διατηρεῖ τὴν ψυχὴ ἀκλονήτη.
Μὲ ὅλη μας λοιπὸν τή δύναμη, ἂς φροντίσουμε γιά τὴν πρακτικὴ ἐργασία, μὲ τὴν ὁποία ἀνεβαίνουμε στήν εὐσέβεια, ποὺ εἶναι ἡ καθαρότητα τῆς διάνοιας. Καρπὸς της εἶναι ἡ φυσικὴ θεωρία καὶ ἡ θεολογία. Γιατὶ ἡ πράξη εἶναι πού μᾶς ἀνεβάζει στή θεωρία, ὅπως λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ὁ μεγαλόφωνος καὶ θεολογικότατος αὐτὸς νοῦς. Ἂν λοιπὸν παραμελήσουμε τὴν πρακτικὴ ἀρετή, θὰ εἴμαστε ἄδειοι ἀπὸ κάθε φιλοσοφία. Γιατί, κι ἂν ἀκόμη προχωρήσει κανεὶς στό ἀκρότατο ὅριο τῆς ἀρετῆς, ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τοὺς κόπους τῆς ἀσκήσεως, γιά νά χαλιναγωγήσει τίς ἄτακτες ὁρμὲς τοῦ σώματος καὶ νά ἐπιτύχει τὴν ἐπιτηρήση τῶν λογισμῶν του.
Ἔτσι μόλις μποροῦμε νά ἐπιτύχομε νά κατοικήσει μέσα μας ὁ Χριστός. Ὅσο περισσεύει μέσα μας ἡ δικαιοσύνη, τόσο ἀποκτοῦμε τὴν πνευματικὴ ἀνδρεία. Καὶ ἀφοῦ γίνει τέλειος ὁ νοῦς, πετυχαίνει τὴν ὁλικὴ ἀνάκρασὴ του στόν Θεὸ καὶ περιλάμπεται ἀπὸ τὸ Θεῖο φῶς καὶ τοῦ ἀποκαλύπτονται τὰ ἀπόρρητα μυστήρια. Καὶ τότε μαθαίνει ἀληθινά, ποῦ εἶναι ἡ φρόνηση, ποῦ ἡ δύναμη, ποῦ ἡ σύνεση νά γνωρίσει τὰ πάντα, ποῦ εἶναι ἡ μακροβιότητα καὶ ἡ ζωή, ποῦ τὸ φῶς τῶν ματιῶν καὶ ἡ εἰρήνη. Γιατὶ ὅσο ὁ νοῦς εἶναι ἀπορροφημένος στή μάχη τῶν παθῶν, δέν ἔχει ἀκόμη καιρὸ ν’ ἀπολαύσει ὅλα αὐτά. Κι αὐτὸ γιατὶ οἱ ἀρετὲς καὶ οἱ κακίες κάνουν τυφλὸ τὸ νοῦ. Οἱ κακίες, γιά νά μὴ βλέπει τὶς ἀρετές• οἱ ἀρετές, γιά νά μὴ βλέπει τὶς κακίες. Ὅταν ὅμως πάψει ὁ πόλεμος καὶ ἀξιωθεῖ νά λάβει πνευματικὰ χαρίσματα, τότε γίνεται ὁλόκληρος φωτοειδής, καθὼς ἐνεργεῖ πυκνὰ ἐπάνω του ἡ χάρη καὶ στέκεται ἀκλόνητος στή θεωρία τῶν πνευματικῶν.
Ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς δέν εἶναι δεμένος μὲ τὰ γήινα, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ θάνατο ἔχει μεταβεῖ στή ζωή. Ἐκεῖνος λοιπόν πού ἀκολουθεῖ τή ζωή τοῦ ζήλου καὶ προσέρχεται στόν Θεό, πρέπει νά ἔχει ἁγνὴ τὴν καρδιά καὶ καθαρὸ τὸ στόμα του, γιά νά μπορέσει ὁ καθαρὸς λόγος πού βγαίνει ἀπὸ τὸ στόμα νά ὑμνήσει ἄξια τὸν Θεό. Γιατὶ ἡ ψυχή πού ἔχει ἀφοσιωθεῖ στόν Θεό, συνομιλεῖ διαρκῶς μαζὶ Του.
Ἂς θελήσουμε λοιπόν, ἀδελφοί, νά φτάσομε σ’ αὐτὴ τὴν κορυφὴ τῶν ἀρετῶν καὶ νά μὴ μείνουμε στή γῆ προσηλωμένοι στά πάθη. Γιατὶ ἐκεῖνος πού ἀγωνίζεται καὶ ἀξιώθηκε νά πλησιάσει στόν Θεὸ καὶ νά γίνει μέτοχος τοῦ ἁγίου φωτὸς καὶ νά πληγωθεῖ ἀπὸ τὸν πόθο τοῦ Θεοῦ, ἀπολαμβάνει τὸν Θεὸ μὲ πνευματικὴ καὶ ἀπερίγραπτη εὐφροσύνη, ὅπως λέει ὁ ἱερὸς Ψαλμός: “Ἔχε ὡς τρυφή σου τὸν Κύριο, καὶ θὰ σοῦ δώσει ὅ,τι ζητᾶ ἡ καρδιά σου. Καὶ θὰ προβάλει τή δικαιοσύνη σου σὰν τὸ φῶς, καὶ τὴν κρίση Του γιά σένα σὰν τή λαμπρότητα τοῦ μεσημεριοῦ”. Ὅπως λέει καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος, ποῖος πόθος ψυχῆς εἶναι τόσο δυνατὸς καὶ ἀφόρητος, ὅσο ὁ πόθος τοῦ Θεοῦ πού ἔρχεται στήν ψυχὴ ὅταν εἶναι καθαρή ἀπὸ κάθε κακία, καὶ λέει μὲ ἀληθινὴ διάθεση καρδίας: “Εἶμαι ἐγὼ λαβωμένη ἀπὸ ἀγάπη.”; Οἱ ἀστραπὲς τοῦ Θείου κάλλους εἶναι πέρα ἀπὸ κάθε περιγραφὴ καὶ διήγηση. Δέν μπορεῖ νά τὶς παραστήσει ὁ λόγος, δέν μπορεῖ νά τὶς δεχτεῖ ἡ ἀκοή. Καὶ ἂν τὶς παρομοιάσεις μὲ τὸ φῶς τοῦ αὐγερινοῦ, ἢ μὲ τὴν λαμπρότητα τῆς σελήνης, ἢ μὲ τὸ φῶς τοῦ ἡλίου, ὅλα αὐτὰ εἶναι πολὺ φτωχὰ γιά νά μᾶς κάνουν νά φανταστοῦμε τή δόξα ἐκείνη, καὶ περισσότερο ὑπολείπονται στή σύγκριση μὲ τὸ ἀληθινὸ φῶς, ἀπ’ ὅσο διαφέρει ἡ βαθιὰ νύχτα ἢ τὸ ἀπαίσιο σκοτάδι ἀπὸ ἕνα κατάλαμπρο μεσημέρι. Αὐτὰ μᾶς παρέδωσε ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ θεσπέσιος διδάσκαλος, ποὺ ἔμαθε καὶ διδάχτηκε ἀπὸ τὴν πεῖρα».
Αὐτὰ λοιπόν, κι ἀκόμη περισσότερα, διηγήθηκε ὁ ἀδελφός πού ἔμενε κοντὰ στόν ἀββᾶ Φιλήμονα. Ἀλλὰ καὶ μὲ αὐτὸ ποῦ θά πῶ, ποιός δέν θὰ θαυμάσει, πού εἶναι μεγάλη ἀπόδειξη τῆς ταπεινοφροσύνης του; Γιατὶ ἐνῶ εἶχε ἀξιωθεῖ ἀπὸ πολὺν χρόνο τὴν ἱερωσύνη καὶ εἶχε ἐγγίσει τὰ οὐράνια, τόσο μὲ τὸ βίο του, ὅσο καὶ μὲ τή γνώση του, ἀπέφευγε τόσο πολὺ τὸ μέγεθος τῶν Θείων ἱερουργιῶν, ὥστε στά πάμπολλα χρόνια τῶν ἀγώνων του, δέν τόλμησε σχεδὸν νά πλησιάσει τὴν ἁγία Τράπεζα.
Ἀλλὰ καὶ τὰ ἅγια μυστήρια, ἂν καὶ ζοῦσε μὲ τόση αὐστηρότητα, δέν μεταλάμβανε, ὅταν τύχαινε νά συναντηθεῖ μὲ ἀνθρώπους. Ὅταν δὲ ἔμελλε νά μεταλάβει τὰ Θεῖα μυστήρια, ἐξιλέωνε καὶ παρακαλοῦσε τὸν Θεὸ μὲ προσευχὲς καὶ ψαλμωδίες καὶ ἐξομολογήσεις, γιατὶ ἔνοιωθε φρίκη ὅταν ἄκουε τή φωνή τοῦ Ἱερέα νά λέει: «Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις». Γιατὶ ἔλεγε ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι γεμάτη ἁγίους Ἀγγέλους καὶ ὁ Ἴδιος ὁ Βασιλεὺς τῶν Δυνάμεων εἶναι παρών καὶ ἱερουργεῖται μυστικὰ καὶ μέσα στίς καρδιὲς μας μεταβάλλεται σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα.
Γι’ αὐτὸ καὶ ἔλεγε: «Πρέπει ἐμεῖς μὲ ἁγνότητα καὶ καθαρότητα καὶ βγαίνοντας κατὰ κάποιο τρόπο ἀπὸ τή σάρκα, χωρὶς κανένα ἀπολύτως δισταγμὸ καὶ ἐνδοιασμὸ νά τολμοῦμε νά κοινωνοῦμε τὰ ἄχραντα μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, γιά νά γίνουμε μέτοχοι τοῦ φωτισμοῦ πού προέρχεται ἀπὸ αὐτά. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες, ἔβλεπαν τοὺς ἀγγέλους πού τοὺς παρακολουθοῦσαν, γι’ αὐτὸ καὶ φύλαγαν τοὺς ἑαυτοὺς των μὲ σιωπή, χωρὶς νά συνομιλοῦν μὲ κανένα».
Ἀκόμη ἔλεγε καὶ τοῦτο: Ἂν ἦταν ἀνάγκη νά πουλήσει τὸ ἐργόχειρό του ὁ ἴδιος, γιά νά μὴν ἐπακολουθήσει ἀπὸ τή συζήτηση κανένα ψεῦδος, ἢ ὅρκος, ἢ περιττολογία, ἢ καμμιὰ ἄλλη ἁμαρτία, ὑποκρινόταν ὅτι εἶναι μωρός. Καὶ ὁ καθένας πού ἤθελε νά ἀγοράσει, ἔπαιρνε ἀπ’ αὐτὸν καὶ τοῦ ἔδινε ὅ,τι ἤθελε. Ὡς ἐργόχειρο εἶχε τὸ πλέξιμο μικρῶν καλαθιῶν. Δεχόταν εὐχαρίστως ὅ,τι τοῦ ἔδιναν, χωρὶς διόλου νά μιλάει, ὁ πραγματικὰ φιλόσοφος αὐτὸς ἄνθρωπος.

Γιά τό πνεῦμα τῆς Ὑπερηφάνειας

 
Κεφάλαιο 1· ῾Η ὄγδοη μάχη μας δίνεται ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς ὑπερηφάνειας· ποιά εἶναι τά γνωρίσματά του.

῾Ο ὄγδοος καί τελευταῖος ἀγώνας μας εἶναι ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς ὑπερηφάνειας. Τό πάθος αὐτό, ἄν καί εἶναι τό τελευταῖο ἀπό τά ὀκτώ βασικότερα πάθη, ἐντούτοις κατά τήν προέλευση καί ἀρχαιότητά του καταλαμβάνει τήν πρώτη θέση. ῾Η ὑπερηφάνεια εἶναι ἀνήμερο θηρίο καί τό φοβερότερο ἀπό ὅλα τά ἄλλα, γιά τά ὁποῖα ἔχουμε ἤδη μιλήσει. Αὐτό ἐπιτίθεται κυρίως στούς προχωρημένους στήν ἀρετή καί γίνεται διπλάσια βίαιο πρός ἐκείνους πού ἔχουν σχεδόν ἐγγίσει τήν τελειότητα.

Κεφάλαιο 2· ῾Υπάρχουν δύο εἴδη ὑπερηφάνειας.

῾Υπάρχουν δύο εἴδη ὑπερηφάνειας. Τό ἕνα εἶδος χτυπᾶ, ὅπως ἔχουμε ἤδη πεῖ, τούς προχωρημένους πνευματικά μοναχούς, καί τό ἄλλο ἐπιτίθεται ἐναντίον τῶν ἀρχαρίων καί τῶν φιλόυλων μοναχῶν. ῎Αν καί στίς δύο περιπτώσεις ἡ ψυχή ἐπαναστατεῖ, μέ ἐπικίνδυνη ἔξαρση καί παραφορά, ἐναντίον τοῦ Θεοῦ καί ταυτόχρονα ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων, ἐντούτοις τό πρῶτο εἶδος ὑπερηφάνειας στρέφεται περισσότερο ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ τό δεύτερο περισσότερο ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, στό τέλος αὐτοῦ τοῦ κεφαλαίου, θά πραγματευθοῦμε, ὅσο μᾶς εἶναι δυνατόν, τήν προέλευση καί τή θεραπεία αὐτοῦ τοῦ δεύτερου εἴδους ὑπερηφάνειας. Πρῶτα ὅμως θά πρέπει νά μιλήσουμε μέ συντομία γιά τό πρῶτο εἶδος, τό ὁποῖο, ὅπως ἔχουμε ἤδη πεῖ, πλήττει κυρίως τούς τέλειους μοναχούς.

Κεφάλαιο 3· Τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας καταστρέφει ὅλες τίς ἀρετές.

Δέν ὑπάρχει ἄλλο πάθος πού νά ἀμαυρώνει ὅλες τίς ἀρετές καί νά ἀπογυμνώνει ἐντελῶς τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε πνευματική καρποφορία, ὅσο ἡ ὑπερηφάνεια. ῾Η ὑπερηφάνεια εἶναι σάν μιά λοιμώδη καί μεταδοτική ἀρρώστια. Αὐτή δέν περιορίζεται στό νά μολύνει ἕνα μόνο μέλος τοῦ σώματος, ἀλλά προκαλεῖ τή φθορά ὅλου τοῦ σώματος καί παρασύρει σέ ὁλοκληρωτική καταστροφή αὐτούς πού ἔχουν ἤδη φθάσει στήν κορυφή τῆς ἀρετῆς. Τό καθένα ἀπό τά ἄλλα πάθη περιορίζεται στό νά πετύχει τόν ἰδιαίτερο στόχο του καί, παρόλο πού ἀλλοιώνει ταυτόχρονα καί τίς ἄλλες ἀρετές, ἐντούτοις στοχεύει κυρίως σέ μιά ἀρετή, στήν ὁποία ἐπιτίθεται σκληρά καί τήν ὁποία πλήττει ἰδιαίτερα.
῎Ας ἀναφέρουμε ὅμως μερικά παραδείγματα, γιά νά γίνει περισσότερο κατανοητό αὐτό πού λέμε. ῾Η γαστριμαργία ἤ ἡ λαιμαργία, γιά παράδειγμα, ἀλλοιώνει τήν αὐστηρότητα καί τήν ἀκρίβεια τῆς ἐγκράτειας. ῾Η ἀκολασία μολύνει τήν ἀρετή τῆς ἁγνότητας. ῾Ο θυμός καταστρέφει τούς καρπούς τῆς ὑπομονῆς. Μπορεῖ λοιπόν νά συμβεῖ, ὥστε νά ἔχει κανείς παρασυρθεῖ ἀπό ἕνα πάθος, ἀλλά νά μήν τοῦ λείπουν ἐντελῶς οἱ ἄλλες ἀρετές. ᾿Ενδέχεται δηλαδή νά στερεῖται μόνο τήν ἀρετή ἐκείνη, ἡ ὁποία ἔχει πληγεῖ ἀπό τό ἀντίθετό της πάθος, ἐναντίον τοῦ ὁποίου δέν ἀντιστάθηκε ὁ ἄνθρωπος, ὅπως καί ὅσο θά ὄφειλε νά κάνει. ῞Οσο γιά τίς ἄλλες ἀρετές, αὐτές μπορεῖ νά τίς διατηρήσει ἐν μέρει. ῞Οταν ὅμως,καταληφθεῖ ὁ νοῦς ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, τότε αὐτή, σάν βίαιος καί ἀδίστακτος τύραννος, καταστρέφει καί ἐρημώνει πέρα γιά πέρα ὅλη τήν πόλη, ἐφόσον ἔχει ἤδη καταλάβει τό πιό ψηλό κάστρο της. Τότε ἰσοπεδώνει καί ὑποβιβάζει στό ἀπεχθές ἐπίπεδο τῶν παθῶν τά πανύψηλα ἐκεῖνα κάστρα τῶν ἀρετῶν. Καί δέν ἐπιτρέπει στό ἑξῆς νά παραμείνει στήν ψυχή οὔτε καί τό ἐλάχιστο ἴχνος ἐλευθερίας. ῞Οσο πιό πλούσια ἦταν πρίν ἡ ψυχή, τόσο περισσότερο θά ἐρημωθεῖ καί θά συντριβεῖ κάτω ἀπό τό βαρύ ζυγό τῆς δουλείας της. ῾Η ὑπερηφάνεια, μ᾿ ἄλλα λόγια, ἀπογυμνώνει ἀλύπητα τήν ψυχή, ἀφαιρώντας της ὅλες τίς ἀρετές πού αὐτή κατεῖχε.

Κεφάλαιο 4· ῾Ο ῾Εωσφόρος, ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειας, ἀπό ἀρχάγγελος πού ἦταν, ἔγινε διάβολος.

Μποροῦμε νά κατανοήσουμε τή δύναμη αὐτῆς τῆς τόσο βαριᾶς τυραννίας ἀπό τό παράδειγμα τοῦ ᾿Αγγέλου πού λόγω τῆς ἐξαιρετικῆς ὀμορφιᾶς του ὀνομαζόταν ῾Εωσφόρος. ῾Ο ῾Εωσφόρος κατακρημνίστηκε ἀπό τόν Οὐρανό ἀποκλειστικά καί μόνο, ἐξαιτίας τοῦ πάθους τῆς ὑπερηφάνειας. Αὐτός πληγώθηκε ἀπό τά βέλη τῆς ὑπερηφάνειας καί ἐκδιώχθηκε ἀπό τή μακαριότητα καί τήν ἐξαίρετη ὀμορφιά τῆς κατοικίας τῶν ᾿Αγγέλων καί ἔτσι γκρεμίστηκε στά βάθη τῆς κολάσεως. Μιά τόσο ἐνάρετη καί τέτοιας δύναμης πνευματική ὕπαρξη δέν μπόρεσε νά σταθεῖ καί νά κρατήσει τήν ἀκεραιότητά της, ἀλλά κατέπεσε ἀπό τόν Οὐρανό, ἐξαιτίας μιᾶς καί μόνο πράξης ὑπερηφάνειας. Τό μέγεθος λοιπόν αὐτῆς τῆς πτώσης μᾶς δείχνει καί τή σοβαρότητα τοῦ πάθους καί μᾶς διδάσκει μέ πόση νήψη καί προσοχή πρέπει νά πορευόμαστε στή ζωή, ἐμεῖς πού φέρουμε αὐτή τήν εὔθραστη καί εὐάλωτη σάρκα.
Τό πῶς θά ἀποφύγουμε τό τόσο ἐπικίνδυνο δηλητήριο αὐτῆς τῆς ἀρρώστιας, θά τό μάθουμε ἄν ἀναζητήσουμε τήν αἰτία καί τήν προέλευσή της. Γιατί, πράγματι, ποτέ δέν θά μπορέσουν οἱ ἀσθένειες νά θεραπευθοῦν, οὔτε μπορεῖ νά βρεθοῦν τά φάρμακα γιά τά προβλήματα τῆς ὑγείας, ἄν πρῶτα δέν ἐρευνήσουμε, μέ κάθε λεπτομέρεια, τίς αἰτίες πού τά προκαλοῦν.
῾Ο ῾Εωσφόρος, καθώς ἦταν χαρισματικά προικισμένος ἀπό τόν Δημιουργό καί καθώς ἀστραποβολοῦσε λάμποντας περισσότερο ἀπό ὅλες τίς ἄλλες οὐράνιες δυνάμεις, πίστευσε ὅτι ἔλαβε ἀπό τή δύναμη τῆς δικῆς του φύσης, καί ὄχι ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ, τό μεγαλεῖο τῆς σοφίας καί τήν ὀμορφιά τῶν ἀρετῶν, μέ τά ὁποῖα ἦταν καταστολισμένος. Γι᾿ αὐτό γεμἀτος ἀλαζονεία καί –σάν νά μήν εἶχε ἀνάγκη ἀπό τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιά νά παραμείνει σ᾿ αὐτή τήν καθαρότητα– θεώρησε τόν ἑαυτό του ὅμοιο μέ τόν Θεό καί ἰσχυριζόταν ὅτι ἦταν ἀνενδεής, ὅπως καί ὁ Θεός. ᾿Εμπιστεύθηκε ἔτσι στή δύναμη τοῦ αὐτεξουσίου του, πιστεύοντας ὅτι μποροῦσε νά ἀποκτήσει ἐλεύθερα, ἄκοπα καί ἄμεσα τήν ἀρετή καί ἔτσι νά φθάσει στήν αἰώνια μακαριότητα. Καί μόνο αὐτή ἡ σκέψη του ὑπῆρξε ἡ πρώτη πτώση του. Γι᾿ αὐτό ἀπομακρύνθηκε ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, τήν ῾Οποία, καθώς πίστευε, δέν εἶχε ἀνάγκη. ῎Επεσε τότε στή στιγμή σάν ἀστραπή καί ἔγινε ἀσταθής καί σκοτεινός. ῎Ετσι κατανόησε τή ρευστότητα καί τήν ἀδυναμία τῆς φύσης του καί ἔχασε τή μακαριότητα, τήν ὁποία ὥς τότε ἀπολάμβανε, ὡς δωρεά ἀποκλειστικά καί ὡς εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ. Καί ἐπειδή «ἀγάπησε νά λέει λόγια πού φέρνουν καταστροφή» (Ψαλμ. 51, 6), πράγμα πού τόν ὁδήγησε νά πεῖ «θά ἀνέβω στόν οὐρανό» (῾Ησ. 14, 13, καί ἐπειδή χρησιμοποίησε «δόλια καί συκοφαντική γλώσσα» (Ψαλμ. 51, 6), λέγοντας «θά γίνω ὅμοιος μέ τόν ῞Υψιστο Θεό» (῾Ησ. 14, 14), ἤ ἐπειδή εἶπε στόν ᾿Αδάμ καί στήν Εὔα «θά εἶστε καί σεῖς σάν θεοί» (Γεν. 3, 5), «γι᾿ αὐτό ὁ Θεός θά τόν καταστρέψει ἐντελῶς, θά τόν μαδήσει κυριολεκτικά καί θά τόν ἐξορίσει ἀπό τήν πατρίδα του· ἀκόμα καί αὐτές τίς ρίζες τῶν ἀπογόνων του θά τίς ἐξαφανίσει ἀπό τήν χώρα τῶν ζώντων» (Ψαλμ. 51, 7). Τότε, οἱ «δίκαιοι θά δοῦν τήν πανωλεθρία του καί θά φοβηθοῦν, ἀλλά καί θά γελάσουν γιά τό θρίαμβο τῆς θείας δικαιοσύνης καί θά ποῦν· Νά, πού κατάντησε ὁ ἄνθρωπος πού δέν θέλησε νά ἔχει τόν Θεό βοηθό του, ἀλλά στήριξε τήν ἐλπίδα του στά πολλά πλούτη καί ἀπόκτησε δύναμη ἀπό τά μάταια καί ἐπίγεια πράγματα!» (Ψαλμ. 51, 8). Τό ἴδιο ἀσφαλῶς ἰσχύει καί γι᾿ αὐτούς πού καυχῶνται, λέγοντας ὅτι μποροῦν νά ἐπιτύχουν τήν τελειότητα, χωρίς τή Χάρη τοῦ Θεοῦ.

Κεφάλαιο 5· ῾Η ὑπερηφάνεια ὑποκινεῖ τόν ἄνθρωποσέ κάθε εἶδος ἁμαρτίας.

Αὐτή εἶναι ἡ αἰτία τῆς πρώτης πτώσης, ἡ ρίζα τῆς πρωταρχικῆς ἀσθένειας. ᾿Από τόν ῾Εωσφόρο πού προσβλήθηκε πρῶτος ἀπ᾿ αὐτή, μεταδόθηκε ὁ μολυσμός στόν πρῶτο ἄνθρωπο καί γέννησε μέσα σ᾿ αὐτόν τήν ἀπαρχή καί τά χαρακτηριστικά ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν. Πράγματι, ἐνῶ ὁ ῾Εωσφόρος πίστευε ὅτι μποροῦσε νά σφετεριστεῖ τή δόξα τοῦ Θεοῦ μέ τή δύναμη τῆς ἐλευθερίας του καί μέ τήν προσωπική του ἱκανότητα, ἔχασε τελικά καί ὅ,τι εἶχε λάβει ὡς δωρεά ἀπό τόν Δημιουργό.

Κεφάλαιο 6· Τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας, ἄν καί ἀναφέρεται ὡς τελευταία κατά σειρά βαθμίδα στήν κλίμακα τῶν παθῶν, ἐντούτοις ὡς πρός τήν προέλευσή του εἶναι χρονικά τό πρῶτο.

῾Η ῾Αγία Γραφή λέει ὅτι ἡ ὑπερηφάνεια, ἄν καί εἶναι τό τελευταῖο κατά σειρά μεταξύ τῶν παθῶν, ἐντούτοις εἶναι ἐκεῖνο πού γεννήθηκε πρῶτο ἀπ᾿ ὅλα. Εἶναι δηλαδή ἡ βάση καί ἡ πρωταρχική αἰτία ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν. ῾Η ὑπερηφάνεια ὄχι μόνο ἐμποδίζει, ὅπως κάνουν τά ἄλλα πάθη, τήν ἀρετή πού εἶναι ἀντίθετη μ᾿ αὐτό, δηλαδή τήν ταπείνωση, ἀλλά καταστρέφει ταυτόχρονα ὅλες τίς ἀρετές. Οὔτε προσβάλλει μόνο τούς μέτριους καί τούς ἀδύνατους, ἀλλά ἐπιτίθεται κυρίως ἐναντίον ἐκείνων πού ἔχουν τή μεγαλύτερη δύναμη. ῾Ο Προφήτης ᾿Αββακούμ ἀναφέρεται σ᾿ αὐτό τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφάνειας καί λέει· «῾Η τροφή του εἶναι γευστική καί πλούσια» (᾿Αββ. 1, 16). Γι᾿ αὐτό ὁ προφήτης Δαυίδ, ἄν καί προφύλασσε τήν καρδιά του, μέ μεγάλη προσοχή καί ἐπιμέλεια, ἐντούτοις τόλμησε νά ἀπευθυνθεῖ πρός ᾿Εκεῖνον πού γνώριζε τά μυστικά τῆς συνειδήσεώς του καί νά πεῖ· «Κύριε, δέν ὑπερηφανεύθηκα μέ τό νοῦ μου, οὔτε σήκωσα ψηλά τά μάτια μέ ἀλαζονεία, οὔτε ἐπιδίωξα ἀπό φιλοδοξία μεγάλα πράγματα πάνω ἀπό τήν ἀξία μου, γιά νά προκαλέσω τό θαυμασμό. ᾿Αλλά, ἀντίθετα, ἔζησα μέ φρόνημα ταπεινό…» (Ψαλμ. 130, 1-2). Καί ἀλλοῦ πάλι λέει· «Μέσα στόν οἶκο μου δέν θά παραμείνει κανείς ἐγωιστής καί ὑπερήφανος» (Ψαλμ. 100, 7). ῾Ο μακάριος Δαυίδ ὡστόσο γνώριζε πόσο δύσκολη εἶναι αὐτή ἡ ἐπαγρύπνηση, ἀκόμα καί γιά τούς τέλειους, καί δέν τολμοῦσε νά στηριχθεῖ μόνο στή δική του προσπάθεια καί ἐπιμέλεια. Ζητοῦσε μέ θέρμη στήν προσευχή του τή βοήθεια τοῦ Κυρίου, ὥστε νά μπορέσει νά ξεφύγει ἀλώβητος ἀπό τά πλήγματα αὐτοῦ τοῦ ἐχθροῦ καί ἔλεγε· «Κύριε, ἄς μήν ἔλθει ἐναντίον μου ὁ ὑπερήφανος καί μέ καταπατήσει» (Ψαλμ. 35, 12). Τόν διακατεῖχε ἔντονος φόβος, μήπως συμβεῖ καί σ᾿ αὐτόν ἐκεῖνο πού ἔχει εἰπωθεῖ γιά ὅλους τούς ὑπερήφανους καί πού λέει· «῾Ο Θεός ἀντιτάσσεται στούς ὑπερήφανους» (᾿Ιακ. 4, 6). ῎Η τό ἄλλο πού λέει· «Βρομερός εἶναι ἐνώπιον τοῦ Κυρίου ὁ ὑπερήφανος ἄνθρωπος» (Παροιμ. 16, 5).

Κεφάλαιο 7· Τόσο δυνατό εἶναι τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφάνειας, ὥστε μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά τοῦ ἀντιταχθεῖ.

Πόσο μεγάλο κακό εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια, ὥστε νά φθάνει νά ἔχει ὡς ἀντίπαλο ὄχι ἕναν ἄγγελο, οὔτε ἄλλες ἀντίθετες μέ αὐτήν ἀρετές, ἀλλά τόν ῎Ιδιο τόν Θεό! Γιατί πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι ποτέ δέν ἔχει εἰπωθεῖ γι᾿ αὐτούς πού ἔχουν κυριευθεῖ ἀπό τά ἄλλα πάθη, ὅτι τούς ἀντιτάσσεται ὁ ῎Ιδιος ὁ Κύριος. Δέν ἔχει δηλαδή εἰπωθεῖ ὅτι ὁ Κύριος ἀντιτάσσεται στούς γαστρίμαργους, στούς πόρνους, στούς θυμώδεις ἤ στούς φιλάργυρους, ἀλλά αὐτό λέγεται γιά τούς ὑπερήφανους· «῾Ο Θεός», λέει, «ἀντιτάσσεται στούς ὑπερήφανους» (᾿Ιακ. 4, 6). Αὐτά τά πάθη δέν στρέφονται ἐναντίον κάποιου ἄλλου ἀνθρώπου, ἀλλά καταστρέφουν μόνο αὐτόν πού τά ἐνεργεῖ ἤ τούς συνεργάτες του. ῾Η ὑπερηφάνεια ὅμως στρέφεται ἐναντίον τοῦ ῎Ιδιου τοῦ Θεοῦ. Γι᾿ αὐτό εἶναι ἑπόμενο νά ἔχει ᾿Εκεῖνον ἀποκλειστικά ὡς ἀντίπαλο.

Κεφάλαιο 8· ῾Ο Θεός κατήργησε τήν ὑπερηφάνεια τοῦ διαβόλου μέ τήν ἀρετή τῆς ταπεινοφροσύνης. ῾Αγιογραφικά χωρία πού ἀναφέρονται σ᾿ αὐτό τό θέμα.

῾Ο Δημιουργός καί ᾿Ιατρός τοῦ σύμπαντος, ἐπειδή γνωρίζει ὅτι ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι ἡ αἰτία τῶν πιό σοβαρῶν ἀσθενειῶν, φρόντισε νά τίς θεραπεύει μέ τά φάρμακα πού ἔχουν ἀντίθετη μ᾿ αὐτή ἐνέργεια καί δράση, μέ τά «ἐνάντια τοῖς ἐναντίοις ἰάματα», (Παλλαδίου Λαυσαϊκή ῾Ιστορία · Ρ. ὒ. 34, 1091, 6). ῎Ετσι, γιά παράδειγμα, ἐκεῖνος πού ἔχει πέσει ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, νά μπορεῖ νά σηκωθεῖ μέ τήν ταπείνωση.
Γιατί ὁ πρῶτος, ὁ ὑπερήφανος λέει· «Θά ἀνέβω στόν οὐρανό» (῾Ησ. 14, 13) ἐνῶ οἱ ἄλλοι, οἱ ταπεινωμένοι, λένε· «᾿Εξαντληθήκαμε, ἡ ψυχή μας κατέπεσε στό χῶμα» (Ψαλμ. 43, 26). ῾Ο πρῶτος λέει· «Θά γίνω ὅμοιος μέ τόν ῞Υψιστο Θεό» (῾Ησ. 14, 14), ὁ ἄλλος λέει· «῾Ο Χριστός, ἄν καί εἶχε τήν ἴδια φύση καί τήν οὐσία μέ τόν Θεό, δέν θεώρησε τήν ἰσότητά του μέ τόν Θεό ἀποτέλεσμα ἁρπαγῆς. ᾿Αλλά ἄδειασε καί μίκρυνε τόν ἑαυτό του, παίρνοντας μορφή δούλου καί ἔγινε ὅμοιος μέ τούς ἀνθρώπους. Βρέθηκε κατά τό σχῆμα καί τήν ἐμφάνιση ὡς ἄνθρωπος καί ταπεινώθηκε, ὑπακούοντας μέχρι θανάτου καί μάλιστα σταυρικοῦ θανάτου» (Φιλ. 2, 6-8). ῾Ο πρῶτος λέει· «Θά στήσω τό θρόνο μου πάνω ἀπό τά ἀστέρια τοῦ οὐρανοῦ» (῾Ησ. 14, 13), ἐνῶ ὁ δεύτερος λέει· «Μάθετε ἀπό μένα ὅτι εἶμαι πράος καί ταπεινός στήν καρδιά» (Ματθ. 11, 29). ῾Ο πρῶτος λέει· «Δέν γνωρίζω ἐγώ τόν Κύριο καί δέν θά ἀφήσω τόν ᾿Ισραήλ νά φύγει» (῎Εξ. 5, 2), ἐνῶ ὁ δεύτερος λέει· «᾿Εάν πῶ ὅτι δέν τόν γνωρίζω θά εἶμαι ψεύτης, σάν καί σᾶς. ᾿Αλλά τόν γνωρίζω καλά καί τηρῶ τήν ἐντολή του» (᾿Ιωάν. 8, 55). ῾Ο πρῶτος λέει· «Δικοί μου εἶναι οἱ ποταμοί, ἐγώ τούς δημιούργησα!» (᾿Ιεζ. 29, 3), ἐνῶ ὁ δεύτερος λέει· «᾿Εγώ δέν μπορῶ νά κάνω τίποτα ἀπό τόν ἑαυτό μου, ὁ πατέρας πού μένει μέσα μου, αὐτός κάνει τά ἔργα» (᾿Ιωάν. 5, 30 · 14, 10). ῾Ο πρῶτος λέει· «῞Ολα τά βασίλεια τοῦ κόσμου καί ὅλη ἡ δόξα τους εἶναι δικά μου καί τά δίνω σέ ὅποιον θέλω» (Λουκ. 4, 6), ἐνῶ ὁ ἄλλος λέει· «῾Ο Κύριος, ἐνῶ ἦταν πλούσιος (στή θεότητά του) ἔγινε γιά σᾶς φτωχός, γιά νά γίνετε πλούσιοι μέ αὐτή του τή φτώχεια» (Β´ Κορ. 8, 9). ῾Ο πρῶτος λέει· «Θά γίνω κύριος τῆς οἰκουμένης, ὅπως παίρνει κανείς στή χούφτα του μιά φωλιά μέ νεοσσούς. Σάν αὐγά ἐγκαταλελειμένα θά τά μαζέψω καί κανείς δέν θά μοῦ ξεφύγει οὔτε θά διαμαρτυρηθεῖ» (῾Ησ. 10, 14), ἐνῶ ὁ ἄλλος λέει· «Κατάντησα νά εἶμαι μόνος μου σάν τόν πελεκάνο· ἔμεινα ἄγρυπνος σάν τό πουλί πού κουρνιάζει μόνο του στή στέγη» (Ψαλμ. 101, 7-8). ῾Ο πρῶτος λέει· «῎Εκανα νά στερέψουν τά νερά καί στέγνωσαν τά ποτάμια καί οἱ λίμνες τῆς γῆς» (῾Ησ. 37, 25), ἐνῶ καί ὁ ἄλλος λέει· «Δέν θά μποροῦσα ἄραγε τώρα νά παρακαλέσω τόν πατέρα μου καί νά παρατάξει στό πλευρό μου περισσότερες ἀπό δώδεκα λεγεῶνες ἀγγέλων;» (Ματθ. 26, 53).
῎Αν ἐξετάσουμε προσεκτικά τήν αἰτία τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος καί τά θεμέλια τῆς σωτηρίας μας, ἀπό Ποιόν καί πῶς αὐτά τά θεμέλια τέθηκαν καί πῶς καί ἀπό ποιόν ἐπίσης προῆλθε αὐτή ἡ πτώση, μπορεῖ αὐτή ἡ πτώση τοῦ διαβόλου, ἤ ἀντίστοιχα τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ, νά διδάξουν κι ἐμᾶς πῶς θά ἀποφύγουμε αὐτό τόν τόσο φρικτό θάνατο πού γεννᾶ ἡ ὑπερηφάνεια.

Κεφάλαιο 9· Πῶς θά μπορέσουμε νά νικήσουμε τήν ὑπερηφάνεια.

Θά μπορέσουμε νά ξεφύγουμε ἀπό αὐτή τήν παγίδα τοῦ Πονηροῦ καί Παγκάκιστου δαίμονα ἄν, γιά κάθε μιά ἀπό αὐτές τίς ἀρετές, στίς ὁποῖες ἔχουμε τήν ἐντύπωση ὅτι ἔχουμε σημειώσει πρόοδο, μαζί μέ τόν ᾿Απόστολο, λέμε· «Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ εἶμαι ἐκεῖνο πού εἶμαι… δέν κοπίασα ἐγώ, ἀλλά ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ πού εἶναι μαζί μου μέ ἐνίσχυε» (Α´ Κορ. 15, 10) καί «ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού ἐργάζεται μέσα σας καί τό νά θέλετε καί τό νά ἐνεργεῖτε σύμφωνα μέ τήν ἀγαθή του θέληση» (Φιλ. 2, 13). ῾Ο ῎Ιδιος ὁ δημιουργός τῆς σωτηρίας μας ἐπίσης λέει· «᾿Εκεῖνος πού μένει ἑνωμένος μ᾿ ἐμένα καί ἐγώ μ᾿ ἐκεῖνον, αὐτός θά φέρει πολύ καρπό, γιατί χωρίς ἐμένα δέν μπορεῖτε νά κάνετε τίποτε» (᾿Ιωάν. 15, 5). ῾Ο δέ Ψαλμωδός λέει· «᾿Εάν δέν θελήσει ὁ Κύριος νά κτίσει τήν οἰκία, μάταια κοπιάζουν οἱ οἰκοδόμοι· ἄν ὁ Κύριος δέν περιφρουρήσει τήν πόλη, μάταια ἀγρυπνοῦν οἱ φύλακες. ῎Αν ὁ Κύριος δέν σᾶς προστατεύει, μάταια ξυπνᾶτε νωρίς τό πρωί γιά τήν ἐργασία σας» (Ψαλμ. 126, 1-2). Γιατί «τό ἔργο δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τή θέληση ἤ ἀπό τήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ἀπό τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 9, 16).

Κεφάλαιο 10· Δέν μποροῦμε νά γίνουμε τέλειοι καί νά φθάσουμε στή μακαριότητα μέ τίς δικές μας δυνάμεις.

Πράγματι, κανένας ἄνθρωπος, ὅσο μεγάλο ζῆλο ἤ πόθο κι ἄν αὐτός διαθέτει, δέν μπορεῖ –ἐνόσω τουλάχιστον αὐτός βρίσκεται ἀκόμα στό σῶμα, τό ὁποῖο εἶναι ἀντίπαλος τοῦ πνεύματος– νά ἔχει θέληση ἱκανή νά τόν ὁδηγήσει στήν τόσο ὑψηλή κορυφή τῆς τελειότητας καί νά λάβει τό βραβεῖο τῆς καθαρότητας. Γιά νά ἀξιωθεῖ αὐτός νά φθάσει μέ μεγάλο κόπο σ᾿ αὐτό πού ἐπιθυμεῖ καί πρός τό ὁποῖο τρέχει, θά πρέπει νά ἔχει σκέπη καί συνεργό του τή Χάρη καί τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Γιατί «κάθε ἀγαθή προσφορά στόν ἄνθρωπο καί κάθε τέλειο δῶρο εἶναι ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, καί κατεβαίνει ἀπό τόν Θεό, ἀπό τόν πατέρα τῶν φώτων» (᾿Ιάκ. 1, 17). «Ποιό χάρισμα», λέει, «ἔχεις πού δέν τό πῆρες ἀπό τόν Θεό; ῞Ολα ἀπό τόν Θεό τά ἔχεις. Γιατί λοιπόν, καυχιέσαι σάν νά μήν τά ἔχεις πάρει;»; (Α´ Κορ. 4, 7).

Κεφάλαιο 11· ῾Η περίπτωση τοῦ Ληστῆ, τοῦ προφήτη Δαυίδ, ἀλλά καί τῆς κλήσης τοῦ κάθε ἀνθρώπου, δείχνουν ξεκάθαρα ὅτι ἡ σωτηρία μας εἶναι ἔργο τῆς Θείας Χάρης.

῎Αν, γιά παράδειγμα, φέρουμε στό νοῦ μας, ἐκεῖνον τό Ληστή, ὁ ὁποῖος μέ μιά μόνο ὁμολογία μπῆκε στόν Παράδεισο (Λουκ. 23, 40 κ.ἑ.), θά καταλάβουμε ὅτι δέν εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς του αὐτός πού τοῦ ἐξασφάλισε αὐτή τήν τόσο μεγάλη μακαριότητα, ἀλλά ὅτι αὐτή τοῦ παραχωρήθηκε ὡς δωρεά τοῦ οἰκτίρμονος καί ἐλεήμονος Θεοῦ. ῎Αν ἀναλογισθοῦμε ἐπίσης, τά δύο τόσο σοβαρά παραπτώματα τοῦ βασιλιᾶ Δαυίδ, πού σβήστηκαν μέ ἕνα μόνο λόγο μετάνοιας, θά δοῦμε ὅτι, καί σ᾿ αὐτή τήν περίπτωση, ἡ ἀξία τῶν κόπων του δέν ἰσοδυναμοῦσε μέ τήν ἀπολαβή τῆς συγχώρησης τῶν ἁμαρτιῶν του, ἀλλά ὅτι καί σ᾿ αὐτόν ἐπάνω ξεχύθηκε πλούσια ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἡ Θεία Χάρη, τήν ῾Οποία ὁ Δαυίδ ἔλαβε, λόγω τῆς βαθιάς μετάνοιας καί συντριβῆς του, ἐξαφάνισε τό μεγάλο ὄγκο τῶν ἁμαρτιῶν του, μέ τήν εἰλικρινή ὁμολογία μιᾶς μόνο λέξης μετάνοιας, «ἁμάρτησα» (Β´ Βασ. 12, 13).
᾿Επίσης, ἄν ἐξετάσουμε τήν προέλευση τῆς κλήσης καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου, βλέπουμε ὅτι δέν σωζόμαστε, σύμφωνα μέ τόν ᾿Απόστολο, μέ τίς δικές μας δυνάμεις, ἤ ἀπό τά καλά ἔργα μας, ἀλλά ἀπό τή Χάρη καί τή δωρεά τοῦ Θεοῦ· «Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ», λέει ὁ ᾿Απόστολος, «ἔχετε σωθεῖ διά μέσου τῆς πίστεως. ῾Η σωτηρία σας δέν προῆλθε ἀπό σᾶς, εἶναι δωρεά τοῦ Θεοῦ. Δέν σωθήκατε μέ τά δικά σας ἔργα, γιά νά μήν μπορεῖ κανείς νά καυχηθεῖ» (᾿Εφεσ. 2, 8-9). ῞Ολο τό ἔργο τῆς τελείωσης λοιπόν, «δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τή θέληση ἤ ἀπό τήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ἀπό τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 9, 16), ὁ ῾Οποῖος μᾶς χαρίζει τή νίκη πάνω στά πάθη. Γιατί, ἡ ἀξία τῶν κόπων μας καί ἡ ἐνάρετη ζωή μας δέν ἔχει αὐτή τή δύναμη. Οὔτε ἡ δική μας ἡ φιλοπονία καί ἐπιμέλεια ἐπαρκεῖ γιά νά ἀνυψωθοῦμε στή δυσκολοπάτητη κορυφή τῆς καθαρότητας καί στήν ἀπόλαυση τῆς ἐλευθερίας ἀπό τό σαρκικό φρόνημα. Καμία σωματική ἄσκηση καί κακουχία, καμία συντριβή τῆς καρδιᾶς δέν εἶναι ἀρκετή γιά τήν ἀπόκτηση αὐτῆς τῆς αὐθεντικῆς καί γνήσιας καθαρότητας τοῦ ἐσωτερικοῦ ἀνθρώπου. ῾Η καθαρότητα δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποκτηθεῖ μόνο μέ τόν ἀνθρώπινο κόπο καί τήν προσπάθεια, δηλαδή χωρίς τήν ἐνίσχυση καί τή σκέπη τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ. Αὐτή τήν τόσο μεγάλη ἀρετή τῆς καθαρότητας τήν κατέχουν οἱ ἅγιοι ῎Αγγελοι. Γιατί καί αὐτή εἶναι ἀρετή πού χαρακτηρίζει μόνο τούς οἰκιστές τῆς Οὐράνιας πολιτείας. Κάθε καλό εἶναι δωρεά τῆς Χάρης τοῦ πολυεύσπλανου Κυρίου, ὁ ῾Οποῖος παραχώρησε αὐτή τήν ἄπειρη μακαριότητα στήν ἀδύναμη θέλησή μας καί αὐτή τήν ὑπέρμετρη δόξα στήν ἀσθενή καί ἐφήμερη πορεία τῆς ζωῆς μας.

Κεφάλαιο 12· Οἱ κόποι τῆς παρούσας ζωῆς δέν εἶναι ἄξιοι νά συγκριθοῦν μέ τή μέλλουσα μακαριότητα, τήν ὁποία μᾶς ὑπόσχεται ὁ Θεός.

Πράγματι, ἡ διάρκεια αὐτῆς τῆς ζωῆς ἐκμηδενίζεται, ἄν τή συγκρίνει κανείς μέ τήν αἰώνια καί ἀτελείωτη μελλοντική δόξα. Καί ὅλοι οἱ κόποι καί οἱ ὀδύνες ἁπαλύνονται, σβήνουν σάν καπνός καί σκορπίζονται σάν στάχτη, μπροστά στή θεωρία αὐτῆς τῆς ἄπειρης μακαριότητας.

Κεφάλαιο 13· Ποιά εἶναι ἡ διδασκαλία τῶν Γερόντων γιά τήν ἀπόκτηση τῆς καθαρότητας.

῏Ηρθε λοιπόν ἡ ὥρα νά σᾶς ἀναφέρω τή θεολογική τοποθέτηση καί τό συμπερασματικό λόγο τῶν ἁγίων Πατέρων. Γιατί οἱ Πατέρες δέν περιέγραψαν μόνο μέ ὡραῖα λόγια τό δρόμο πρός τήν τελείωση καί τήν ποιότητά της, ἀλλά, ἐπειδή εἶχαν φθάσει οἱ ἴδιοι βιωματικά σ᾿ αὐτή τήν κατάσταση, τή δίδαξαν καί τή μετέδωσαν, κατά τό μέτρο τῆς ἐμπειρίας τους, ἀφήνοντας ἔτσι στούς νεότερους παραδείγματα ζωντανά καί ἀληθινά. Οἱ Πατέρες λοιπόν λένε ὅτι κανείς δέν μπορεῖ νά καθαρισθεῖ τελείως ἀπό τά πάθη του, ἄν δέν ἔχει κατανοήσει ὅτι ὅλος ὁ κόπος καί ὅλες οἱ προσπάθειές του δέν ἀρκοῦν γιά τήν ἐπίτευξη μιᾶς τόσο μεγάλης τελειότητας. Καί, ἐπιπλέον, ἄν δέν ἀναγνωρίσει, ὄχι τόσο ἀπό τή διδασκαλία τῶν ἄλλων, ὅσο ἀπό τή δική του ἐσωτερική αἴσθηση καί ἀπό τή δύναμη τῆς προσωπικῆς του ἐμπειρίας, ὅτι δέν θά μπορέσει νά ἐγγίσει ποτέ τήν τελειότητα μέ τίς δικές του δυνάμεις. ῎Αν ὅμως αὐτό τό ἐπιζητεῖ ἀληθινά, ἀσφαλῶς θά τοῦ χαρισθεῖ ὡς δωρεά τοῦ Θείου ἐλέους. Γιατί αὐτό δέν εἶναι κάτι ἁπλό καί συνηθισμένο, ἀλλά πρόκειται γιά τήν ὑψίστη κατάσταση τῆς λαμπρῆς κορυφῆς τῆς καθαρότητας καί τῆς ἀκεραιότητας. ῞Οσος ὅμως κι ἄν εἶναι ὁ κόπος πού καταβάλλει κανείς μέ νηστεῖες, ἀγρυπνίες, μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν, παραμονή στήν ἔρημο καί ἀποταγή τοῦ κόσμου, δέν εἶναι ἀρκετός γιά νά τοῦ ἐξασφαλίσει τήν ἀπόκτηση αὐτοῦ τοῦ στεφάνου. ᾿Αληθινά, δέν μπορεῖ ποτέ ὁ προσωπικός κόπος ἤ ἡ ἀνθρώπινη ἐπιμέλεια νά ἀντισταθμίσει ἤ νά ἀναπληρώσει τή Θεία Δωρεά, τήν ὁποία παραχωρεῖ μόνο τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτόν πού πράγματι τό ἐπιθυμεῖ καί σέ ὅποιον ἀγωνίζεται φιλότιμα.

Κεφάλαιο 14· ῾Η βοήθεια τοῦ Θεοῦ δίνεται σ᾿ αὐτούς πού κοπιάζουν.

Μ᾿ αὐτό πού λέω δέν θέλω νά ἀπαξιώσω τίς ἀνθρώπινες προσπάθειες, οὔτε καί νά ἀποτρέψω κανέναν ἀπό τό νά εἶναι προσεκτικός καί ἐπίμονος στόν ἀσκητικό του ἀγώνα. ᾿Αλλά τό κάνω μόνο καί μόνο γιά νά πῶ ξεκάθαρα –καί αὐτό δέν εἶναι δικά μου λόγια, ἀλλά ἡ ὁμόφωνη γνώμη τῶν Γερόντων– ὅτι· ῎Αν καί, γιά τήν κατάκτηση τῆς τελειότητας εἶναι πολύ βοηθητικά αὐτά τά ἀνθρώπινα μέσα καί οἱ ἀσκητικές πρακτικές, ἐντούτοις κανείς δέν θά μποροῦσε μόνο μέ τήν ἄσκηση νά τήν πραγματώσει στήν πληρότητά της, χωρίς τή συνέργεια τῆς Χάρης. ῞Οπως λέμε ξεκάθαρα ὅτι οἱ ἀνθρώπινες προσπάθειες ἀπό μόνες τους, χωρίς τή βοήθεια τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀναποτελεσματικές καί δέν ἐπαρκοῦν γιά τήν ἐπίτευξη τῆς τελειότητας, κατά τόν ἴδιο τρόπο δηλώνουμε ἀπερίφραστα ὅτι ἡ εὐσπλαχνία καί ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ δέν ἐνεργοῦν ἀνεξάρτητα ἀπό τή βούληση καί ἀπό τίς ἀσκητικές καταθέσεις τοῦ ἀνθρώπου. Καί γιά νά χρησιμοποιήσουμε τό λόγο τοῦ ᾿Αποστόλου πού λέει «τό ἔργο τῆς σωτηρίας μας δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τή θέληση ἤ ἀπό τήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου» (Ρωμ. 9, 16), λέμε κι ἐμεῖς ξεκάθαρα ὅτι ἡ τελειότητα παραχωρεῖται σ᾿ αὐτούς πού τήν ποθοῦν καί πού ἀγωνίζονται μέ ζῆλο καί φιλότιμο, γιά νά τήν ἀποκτήσουν. Γιατί ὁ Κύριος, μέ τό στόμα τοῦ Ψαλμωδοῦ, λέει· «῎Εδωσα τή βοήθειά μου σέ δυνατό ἄνθρωπο, τόν ἀνέδειξα ἐκλεκτό μεταξύ τοῦ λαοῦ μου» (Ψαλμ. 88, 20).
῾Η τελειότητα σύμφωνα μέ τό λόγο τοῦ Κυρίου, πού λέει, «ζητᾶτε καί θά σᾶς δοθεῖ, ἀναζητῆστε καί θά βρεῖτε, χτυπᾶτε καί θά σᾶς ἀνοίξει ἡ θύρα» (Ματθ. 7, 7), δίδεται ὡς δωρεά σ᾿ αὐτούς πού τή ζητοῦν καί τή βρίσκουν αὐτοί πού ψάχνουν ἐπίμονα γι᾿ αὐτήν. Γιατί ὁ Κύριος ἀνοίγει σ᾿ αὐτούς πού χτυποῦν. Τό γεγονός ὅμως τοῦ ὅτι ζητᾶμε, ψάχνουμε ἤ χτυπᾶμε δέν μᾶς παρέχει συγχρόνως κανένα δικαίωμα ἀπολαβῆς, ἄν ἡ εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ δέν μᾶς δώσει αὐτό πού ζητᾶμε, ἄν δέν μᾶς ἀνοίξει τήν πόρτα τήν ὁποία χτυπᾶμε καί ἄν δέν μᾶς κάνει νά βροῦμε αὐτό πού ἔμμονα ἀναζητᾶμε. Γιατί ὁ Θεός εἶναι πάντα ἕτοιμος νά μᾶς χαρίσει ἀφειδώλευτα τή δωρεά Του. ᾿Αληθινά, περισσότερο ἀπό ἐμᾶς, ἐπιθυμεῖ ᾿Εκεῖνος ὁ ῎Ιδιος καί ἀναμένει τήν τελείωση καί τή σωτηρία μας. ῾Ο προφήτης Δαυίδ ἦταν τόσο βέβαιος ὅτι δέν θά μποροῦσε ποτέ νά ἀποκτήσει μόνο μέ τίς δικές του δυνάμεις τήν ἐπιτυχία στό ἔργο καί στούς κόπους του, ὥστε ζήτησε δύο φορές ἀπό τόν Κύριο νά κατευθύνει τά ἔργα του, λέγοντας· «Εὐόδωσε, Κύριε, τά ἔργα τῶν χεριῶν μας, καί, κάνε νά προοδεύει τό ἔργο τῶν χεριῶν μας» (Ψαλμ. 89, 17). Καί ἀλλοῦ πάλι λέει· «Στερέωσε, Κύριε, τό ἔργο αὐτό πού (ἐσύ) ἔκανες μέσα μας» (Ψαλμ. 67, 29).

Κεφάλαιο 15· ᾿Από ποιούς διδασκόμαστε τήν ὁδό τῆς τελειότητας.

῾Επομένως, ἄν θέλουμε πραγματικά νά φθάσουμε στήν τελειότητα τῆς ἀρετῆς, πρέπει νά ὑπακούσουμε σ᾿ αὐτούς τούς πνευματικούς δασκάλους καί ὁδηγούς, οἱ ὁποῖοι, ἀντί νά κάνουν «διαλογισμούς ματαίους» καί ἄκαρπες συζητήσεις, ἔχουν βιώσει αὐτή τήν κατάσταση καί μποροῦν νά τή διδάξουν καί σέ μᾶς καί νά μᾶς καθοδηγήσουν πρός αὐτήν ἀπό τό πιό ἀσφαλές μονοπάτι. Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅμως ὅτι αὐτοί οἱ Πατέρες δήλωναν ξεκάθαρα ὅτι ἔφθασαν σ᾿ αὐτό τό ὕψος, περισσότερο μέ τήν πίστη τους, παρά μέ τήν ἀξία τῶν ἔργων καί τῶν κόπων τους. Καί ὅτι, ὅταν αὐτοί ἀπέκτησαν αὐτή τήν ποθητή καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, συνειδητοποίησαν καί ὁμολόγησαν ὅτι ἡ ἁμαρτία δέν θά τούς ἐπέτρεπε νά φθάσουν σ᾿ αὐτή τήν κορυφή, ἀλλά θά τούς εἶχε ἀσφαλῶς ἀποδυναμώσει. Κι αὐτό, γιατί ἔβλεπαν πώς ἡ συντριβή γιά τά σφάλματά τους αὐξανόταν καθημερινά, ἀνάλογα μέ τήν πρόοδό τους στήν καθαρότητα τῆς ψυχῆς. ῎Εκτοτε, ἀναστέναζαν συνεχῶς ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς τους, νιώθοντας ὅτι δέν θά μπορέσουν ποτέ μέ μόνη τή θέληση καί τήν ἄσκησή τους, νά ἀποφύγουν τά στίγματα καί τίς κηλίδες τῶν ἁμαρτιῶν, τά σημάδια τῶν ὁποίων διέκριναν βαθιά ριζωμένα, μέσα στούς πολυσχιδεῖς καί μάταιους λογισμούς τους. Γι᾿ αὐτό προσδοκοῦσαν ὅτι θά ἀξιώνονταν νά ἀπολαύσουν τήν αἰώνια ζωή, ὄχι λόγω τῆς ἀξίας τῶν ἔργων τους, ἀλλά χάρη στήν εὐσπλαχνία τοῦ Κυρίου. Οὔτε ἐπίσης ἀπέδιδαν στή δική τους προσπάθεια καί ἀγωνιστικότητα τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, ἀλλά τή θεωροῦσαν ὡς ἰδιαίτερη δωρεά τῆς Θείας Χάρης. Γι᾿ αὐτό ποτέ δέν ὑπερηφανεύονταν, συγκρίνοντας τή δική τους κατάσταση μέ τήν ἀμέλεια τῶν κατωτέρων τους ἤ τῶν χλιαρῶν καί πνευματικά ἀδύνατων ἀδελφῶν τους. ᾿Αλλά, παρατηρώντας μᾶλλον αὐτούς, τούς ὁποίους γνώριζαν ὅτι ὑπῆρξαν πράγματι ἄμεμπτοι καί ὅτι ἀπολάμβαναν ἤδη στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν τήν αἰώνια μακαριότητα, ἀγωνίζονταν φιλότιμα, λειτουργώντας συνεχῶς καί περισσότερο τή μετάνοια καί τήν ταπείνωση. ῎Ετσι, μ᾿ αὐτή τή θεώρηση, ἀπέφευγαν τόν ὄλεθρο πού φέρνει ἡ ὑπερηφάνεια, ἐνῶ ταυτόχρονα δέν ἔχαναν οὔτε στιγμή ἀπό τά μάτια τους τό στόχο τους. Γιατί αὐτοί οἱ ἅγιοι Πατέρες μας γνώριζαν, γιά ποιά πράγματα πρέπει νά κοπιάζουν καί νά θλίβονται. Εἶχαν ἐπιπλέον πλήρη συνείδηση τοῦ ὅτι τό φορτίο τῆς σάρκας τούς ἐμπόδιζε νά φθάσουν σ᾿ αὐτή τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, πού τόσο ἔμπονα ποθοῦσαν καί ἀναζητοῦσαν.

Κεφάλαιο 16· Χωρίς τό ἔλεος καί τήν ἔμπνευση ἀπό τόν Θεό, δέν μποροῦμε νά κάνουμε οὔτε κάν τήν προσπάθεια, ὥστε νά ἀρχίσουμε τόν ἀγώνα γιά τήν τελειότητα.

῎Ας ἀκολουθήσουμε λοιπόν τήν παράδοση καί τή διδασκαλία τῶν Πατέρων καί ἄς ἀναζητήσουμε τήν τελειότητα μέ τήν ἄσκηση, μέ νηστεῖες, ἀγρυπνίες καί προσευχές, ἐπιδιώκοντας παράλληλα τή συντριβή τῆς καρδιᾶς καί τοῦ σώματος. Αὐτά ὅλα ὅμως μέ πολλή διάκριση, γιά νά μήν καταστρέψουμε τούς καρπούς ὅλων αὐτῶν τῶν ἀγώνων μας μέ τό μολυσμό τῆς ὑπερηφάνειας. Γιατί δέν ἀρκεῖ νά πιστεύουμε ὅτι δέν μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε τήν ἀληθινή τελειότητα μέ τή δική μας ἱκανότητα καί μέ τό δικό μας κόπο, ἀλλά θά πρέπει ἐπίσης νά γνωρίζουμε ὅτι δέν θά μπορέσουμε νά λειτουργήσουμε αὐτές τίς ἀσκητικές μεθόδους, χωρίς τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ῾Οποία μᾶς ἐμπνέει, μᾶς καθοδηγεῖ καί μᾶς διορθώνει. Χωρίς δηλαδή αὐτή τή Δωρεά, τήν ῾Οποία ἐκχέει μακρόθυμα στίς καρδιές μας, ὅταν ᾿Εκεῖνος εὐδοκεῖ νά μᾶς τή χορηγήσει, εἴτε μέ τήν ἐπίσκεψη κάποιου πνευματικοῦ ἀδελφοῦ, εἴτε μέ τή δική Του παρουσία.

Κεφάλαιο 17· ῾Αγιογραφικά χωρία πού μᾶς δείχνουν ὅτι δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτα γιά τή σωτηρία μας, χωρίς τή συνέργεια τῆς Θείας Χάρης.

Εἴθε ὁ Πρωτουργός καί ᾿Εγγυητής τῆς σωτηρίας μας νά μᾶς φωτίσει νά καταλάβουμε ὅτι σέ κάθε βῆμα τῆς ζωῆς μας, θά πρέπει, ὄχι μόνο νά γνωρίζουμε, ἀλλά καί νά βιώνουμε αὐτό πού ἐννοεῖ ὁ Κύριος, ὅταν λέει· «Δέν μπορῶ νά κάνω τίποτε ἀπό τόν ἑαυτό μου. ῾Ο πατέρας μου πού μένει μέσα μου, αὐτός ἐνεργεῖ τά ἔργα» (᾿Ιωάν. 5, 30 · 14, 10).
῾Ο Κύριος, μιλώντας ὡς ἄνθρωπος, λέει ὅτι δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτε ἀπό μόνος Του. Καί ἐμεῖς πού εἴμαστε στάχτη καί χῶμα νομίζουμε ὅτι μποροῦμε νά σωθοῦμε μέ τίς δικές μας δυνάμεις καί ὅτι δέν ἔχουμε καμιά ἀνάγκη ἀπό τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ; ῎Ας μάθουμε λοιπόν καί ἐμεῖς τήν ἀδυναμία μας καί τήν ἀνάγκη νά ἔχουμε, σέ καθετί πού ἐπιδιώκουμε καί ἐπιχειροῦμε, συνεργό τή Χάρη Του καί νά ἀναφωνοῦμε μαζί μέ τούς ῾Αγίους· «Μέ ἔσπρωξαν καί κινδύνευσα νά πέσω, ἀλλά ὁ Κύριος μέ συγκράτησε. ῾Ο Κύριος εἶναι ἡ δύναμή μου καί ὁ ὕμνος μου, διότι αὐτός μοῦ δείχνει τή σωτηρία» (Ψαλμ. 117, 13-14). «᾿Εάν δέν μέ βοηθοῦσε ὁ Κύριος, λίγο ἔλειψε ἡ ψυχή μου νά ἦταν τώρα στόν ῞Αδη. ῞Οταν ἔλεγα “κλονίζονται τά πόδια μου”, ἡ εὐσπλαχνία σου, Κύριε, μέ βοηθοῦσε ἀμέσως. Κύριε, ἀνάλογες μέ τίς πολλές θλίψεις πού ὑπέφερε ἡ καρδιά μου, ἦταν καί οἱ παρακλήσεις σου, οἱ ὁποῖες τή γέμιζαν μέ εὐφροσύνη» (Ψαλμ. 93, 17-19).
Βλέποντας ἐπίσης ὅτι ἡ καρδιά μας δυναμώνει, ὅταν ζοῦμε καί ἀγωνιζόμαστε μέ φόβο Θεοῦ καί ὑπομονή, ἄς ποῦμε· «῾Ο Κύριος ἔγινε τό στήριγμά μου καί ᾿Εκεῖνος ἀπό τή στενοχωρία μου μέ ἔφερε σέ εὐρυχωρία» (Ψαλμ. 17, 19-20). ῞Οταν ἐπίσης κατανοοῦμε ὅτι ἡ γνώση αὐξάνει μέσα μας, ἀνάλογα μέ τήν πρόοδο πού ἔχουμε στήν πνευματική ζωή, ἄς ποῦμε· «᾿Εσύ, Κύριε, κρατᾶς ἀναμμένο τό λυχνάρι τῆς ζωῆς μου, ἐσύ φωτίζεις τό σκοτάδι μου. Μέ τή δύναμή σου γλίτωσα ἀπό τούς πειρασμούς καί μέ τή βοήθειά σου θά ὑπερπηδήσω τίς δυσκολίες, πού σάν ἀνυπέρβλητο τεῖχος ὀρθώνονται στό δρόμο μου» (Ψαλμ. 17, 29-30).
῎Αν πάλι νιώθουμε ὅτι ἔχουμε λάβει αὐτή τή δύναμη πού ζητήσαμε καί τήν ὑπομονή καί ὅτι κατευθυνόμαστε πιό εὔκολα καί χωρίς κόπο πρός τό μονοπάτι τῶν ἀρετῶν, τότε ἄς προσθέσουμε· «῾Ο Θεός μέ περίζωσε μέ τή δύναμή του κι ἔκανε καθαρό τό δρόμο τῆς ζωῆς μου. Δυνάμωσε τά πόδια μου πού τρέχουν σάν τοῦ ἐλαφιοῦ καί μέ ἀνέβασε σέ ψηλά ὄρη. Μέ γύμνασε ἀκόμη καί ἔμαθε τά χέρια μου νά πολεμοῦν» (Ψαλμ. 17, 33-35). ῎Αν δεχθοῦμε ἀπό ᾿Εκεῖνον τή δωρεά τῆς διάκρισης, ἡ ὁποία μᾶς ἐπιτρέπει, ἐνισχυμένοι ἀπό τή Χάρη Του, νά συντρίψουμε τόν ᾿Αντίπαλο, ἄς ἀναφωνήσουμε πρός τόν Θεό· «῾Η καθοδήγησή σου καί ἡ παιδαγωγία σου μέ κράτησαν ὄρθιο καί μέ ἀνέδειξαν νικητή κατά τῶν ἐχθρῶν μου. Αὐτή ἡ παιδεία σου θά μέ καθοδηγεῖ πάντοτε. ῎Ανοιξες τό βῆμα μου καί ἔτρεχα σέ εὐρύχωρους τόπους καί δέν κουράστηκαν τά πόδια μου» (Ψαλμ. 17, 36-37). Καί ἐπειδή δυνάμωσα κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπο μέ τή γνώση καί τή δική Του δύναμη, θά προσθέσω μέ πίστη καί κάτι ἀκόμα καί θά πῶ· «Κατεδίωξα τούς ἐχθρούς μου καί τούς συνέλαβα, δέν θά στρέψω πίσω μέχρις ὅτου ἐξαφανισθοῦν. Τούς ἔλιωσα κυριολεκτικά καί δέν μπόρεσαν νά σταθοῦν, ἀλλά ἔπεσαν κάτω ἀπό τά πόδια μου» (Ψαλμ. 17, 38-39).
῎Αν πάλι ἔλθουμε σέ ἐπίγνωση τῆς ἀδυναμίας μας καί ἄν ἀντιληφθοῦμε ὅτι φέρουμε εὐάλωτη καί θνητή φύση καί γι᾿ αὐτό δέν μποροῦμε, χωρίς τή βοήθειά Του, νά ἐπιβληθοῦμε στά πάθη μας, πάνω σ᾿ αὐτούς τούς τόσο μανιώδεις ἐχθρούς, ἄς ποῦμε· «Κύριε, μέ τή βοήθειά σου θά χτυπήσουμε δυνατά καί θά καταβάλλουμε τούς ἐχθρούς μας καί, ἐπικαλούμενοι τό παντοδύναμο ὄνομά σου, θά ἐκμηδενίσουμε ὅσους ἐπαναστατοῦν ἐναντίον μας. Δέν στηρίζουμε τήν ἐλπίδα μας στά τόξα, οὔτε θά μᾶς σώσει ἡ ρομφαία μας. Διότι ἐσύ μᾶς ἔσωσες ἀπ᾿ αὐτούς πού μᾶς καταπίεζαν καί καταντρόπιασες ἐκείνους πού μᾶς μισοῦσαν» (Ψαλμ. 43, 6-8 · 17, 40-41). ᾿Αλλά, ἔχοντας ἐπίγνωση τοῦ ὅτι δέν μποροῦμε νά ἀναδειχθοῦμε νικητές μόνο μέ τά δικά μας ὅπλα, ἄς ποῦμε· «Πάρε Κύριε, στά χέρια σου, τά ὅπλα καί τήν ἀσπίδα, σήκω ἐπάνω καί ἔλα γρήγορα νά μέ βοηθήσεις. Γύμνωσε τό σπαθί σου καί φράξε τό δρόμο τῶν ἐχθρῶν μου, πού μέ καταδιώκουν. Πές στήν ψυχή μου· Μή φοβᾶσαι, ἐγώ εἶμαι ἡ σωτηρία σου» (Ψαλμ. 34, 2-3). Καί μετά ἄς προσθέσουμε· «῎Εκανες τούς βραχίονές μου δυνατούς, σάν τό χάλκινο τόξο. Σύ, Κύριε, εὐδόκησες νά μέ προστατεύσεις καί νά μέ σώσεις, τό δεξί σου χέρι μέ στήριξε» (Ψαλμ. 17, 35-36 · 43, 4).
῎Ας ἀνατρέξουμε τέλος σέ ὅλες τίς εὐεργεσίες Του, κι ἄς Τόν εὐχαριστήσουμε γιά τά τόσα δῶρα Του. ῎Ας Τοῦ ἐκφράσουμε τήν εὐγνωμοσύνη γιά τή νίκη στόν ἀγώνα, γιά τό φῶς τῆς γνώσης, γιά τή διάκριση, γιά τό ὅτι μᾶς ἐνδυνάμωσε μέ τά ὅπλα Του καί μᾶς προστάτευσε ἀπό τούς ποικίλους κινδύνους, γιά τό ὅτι ἐκδίωξε τούς ᾿Εχθρούς μας καί μᾶς ἔδωσε τή δύναμη νά τούς διασκορπίσουμε, «ὅπως ὁ ἄνεμος σκορπίζει τό χῶμα καί τή σκόνη» (Ψαλμ. 17, 43). Καί συνεχῶς ἄς ἀναφωνοῦμε δοξολογικά ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς μας, λέγοντας· «Θά σέ ἀγαπῶ πάντοτε, Κύριε, διότι εἶσαι ἡ δύναμή μου. Σύ εἶσαι τό ἀκλόνητο στήριγμά μου, τό καταφύγιό μου καί ὁ Λυτρωτής μου. ῾Ο Θεός εἶναι ὁ βοηθός μου, θά ἐλπίζω πάντοτε σ᾿ αὐτόν. Αὐτός εἶναι ὁ ὑπερασπιστής μου, ἡ μεγάλη μου δύναμη πού μέ σώζει, ὁ προστάτης μου καί ὁ ἀντιλήπτορας τῆς ζωῆς μου. Μέ ὕμνους καί δοξολογίες θά ἐπικαλοῦμαι τόν Κύριο καί θά σώζομαι ἀπό τούς ἐχθρούς μου» (Ψαλμ. 17, 2-4).

Κεφάλαιο 18· ῾Ο Θεός μᾶς δημιούργησε «κατ᾿ εἰκόνα Του» καί ᾿Εκεῖνος προνοεῖ γιά μᾶς καί μᾶς προστατεύει.

῎Ας εὐχαριστήσουμε τόν Θεό, ὄχι μόνο γιατί μᾶς δημιούργησε καί μᾶς προίκισε μέ τό «κατ᾿ εἰκόνα», ἀλλά καί γιατί μᾶς χάρισε τή δυνατότητα τῆς ἐλεύθερης βούλησης, γιατί μᾶς ἔδωσε τή Χάρη τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος, γιατί μᾶς προίκισε μέ τή γνώση καί γιατί μᾶς δώρισε τή βοήθεια τοῦ Νόμου. ῎Ας Τόν δοξάζουμε ἀκατάπαυστα γιά ὅλα ὅσα ἡ Πρόνοιά Του μᾶς παραχωρεῖ καθημερινά, ὅπως γιά παράδειγμα, γιατί ᾿Εκεῖνος μᾶς γλίτωσε ἀπό τίς παγίδες ᾿Εχθρῶν, γιατί μᾶς στέλνει συνεργό τήν Χάρη Του, ὥστε νά κατορθώσουμε νά ἐπιβληθοῦμε στά σαρκικά πάθη μας, γιατί μᾶς προστατεύει ἀπό κινδύνους πού οὔτε κάν ἐμεῖς μποροῦμε νά τούς ἀντιληφθοῦμε, γιατί μᾶς προφύλαξε ἀπό τήν πτώση στήν ἁμαρτία, γιατί μᾶς βοήθησε καί μᾶς φωτίζει συνεχῶς, ὥστε νά μπορέσουμε νά αἰσθανόμαστε καί νά ἀναγνωρίζουμε τή βοήθεια πού κάθε στιγμή μᾶς παρέχει –τήν ὁποία ὁρισμένοι θεωροῦν ὅτι δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ὁ Μωσαϊκός Νόμος– γιατί μᾶς ἐμπνέει τή μετάνοια καί τή συντριβή γιά τίς ἀμέλειες καί τά σφάλματά μας, γιατί μᾶς ἔχει δώσει μαρτυρία ὅτι μᾶς νοιάζεται καί συνεργεῖ γιά τήν ἐπίτευξη τῆς σωτηρίας μας, γιατί νά μᾶς ἔχει γλιτώσει –μερικές φορές ἀκόμη καί παρά τή θέλησή μας– ἀπό σοβαρές πτώσεις. Καί τέλος, ἄς Τόν ὑμνοῦμε ἀκατάπαυστα, γιατί ᾿Εκεῖνος μέ τήν ἐνίσχυση καί τήν καθοδήγηση Του, ἔχει μεταστρέψει τό αὐτεξούσιό μας, τό ὁποῖο ρέπει ὑπερβολικά πρός τά πάθη, καί γιατί μᾶς ἔχει ἐπαναφέρει στό μονοπάτι πού ὁδηγεῖ στή σωτηρία.

Κεφάλαιο 19· Τήν πίστη, σχετικά μέ τή δωρεά τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ, τήν παραλάβαμε ἀπό τούς παλαιούς Πατέρες.

Αὐτή ἀκριβῶς εἶναι ἡ ταπείνωση ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Αὐτή εἶναι ἡ γνήσια πίστη τῶν παλαιῶν Πατέρων, ἡ ὁποία τηρεῖται μέχρι σήμερα ἀπό τούς μαθητές καί διαδόχους τους. Αὐτή τήν πίστη τήν ἐπιβεβαιώνουν οἱ ἀποστολικές ἀρετές, πού ἔχουν αὐτοί οἱ Πατέρες. Αὐτή ἡ πίστη τούς ἀξίωσε νά δώσουν τή μαρτυρία τῆς ἀλήθειας, ὄχι μόνο σ᾿ ἐμᾶς, ἀλλά ἀκόμα καί στούς αἱρετικούς καί στούς ἄπιστους. Γιατί οἱ Πατέρες, διατηρώντας μέ ἁπλότητα καρδιᾶς τήν πίστη τῶν Ψαράδων, δέν τήν κατανόησαν καί δέν τήν διέσωσαν, μέ τή βοήθεια τῆς διαλεκτικῆς λογικῆς ἤ τῆς ρητορικῆς τοῦ Κικέρωνα –μέ ἕνα δηλαδή κοσμικοῦ χαρακτήρα πνεῦμα– ἀλλά τήν κατέχουν ὡς βιωματική ἐμπειρία, τήν ὁποία ἀπέκτησαν, μέ τό νά ἀναζητοῦν στήν καθημερινή τους ζωή τήν Εὐαγγελική ἀλήθεια καί μέ τό νά ἐξαλείφουν τά πάθη τους. Μ᾿ ἄλλα λόγια, ὁ ἁγιασμός τῶν Πατέρων ἀπέδειξε ξεκάθαρα ὅτι ἡ ἀρετή τῆς ταπείνωσης εἶναι ἡ ὁδός πρός τήν τελείωση καί ὅτι, χωρίς αὐτή, δέν μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε, οὔτε εὐλάβεια πρός τόν Θεό, οὔτε καί νά ἀπελευθερωθοῦμε ἀπό τά πάθη μας. Δέν μποροῦμε δηλαδή χωρίς τήν ταπείνωση νά ἀλλάξουμε ἦθος καί βιώματα. Κατά συνέπεια, δέν μποροῦμε νά φθάσουμε στήν τελειότητα καί στόν ἁγιασμό μας.

Κεφάλαιο 20· Γιά τή περίπτωση κάποιου ἀδελφοῦ πού βλασφήμησε καί γι᾿ αὐτό παραδόθηκε σ᾿ ἕνα ἀπό τά πιό ἀκάθαρτα Πνεύματα.

Γνώρισα ἕναν ἀδελφό, τόν ὁποῖο, πραγματικά, θά εὐχόμουν νά μήν εἶχα ποτέ γνωρίσει. Καί τό λέω αὐτό, γιατί ἐκεῖνος δέχθηκε μετά ἀπό καιρό τήν ἱερωσύνη καί ἔγινε συλλειτουργός μου στό ἅγιο Θυσιαστήριο. Αὐτός ὁ ἀδελφός ἐξομολογήθηκε σ᾿ ἕναν πολύ ἔμπειρο καί ἅγιο Γέροντα ὅτι εἶχε πέσει σέ ἕνα πολύ σοβαρό σαρκικό πάθος. Πράγματι, αὐτός ἔπασχε ἀπό μιά «παρά φύσιν» ἀνυπόφορη ἐπιθυμία νά ὑφίσταται παθητικά τήν ἀτίμωση, παρά νά τή διαπράττει. Τότε, αὐτός ὁ Γέροντας, ὅπως θά ἔκανε ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἰατρός, ἀνίχνευσε ἀμέσως τήν ἐσωτερική αἰτία πού τόν εἶχε ὁδηγήσει σ᾿ αὐτή τήν ἀρρώστια. Τέλος, ἀναστέναξε βαθιά καί τοῦ εἶπε· «Δέν θά εἶχε ποτέ ἐπιτρέψει ὁ Κύριος νά παραδοθεῖς σ᾿ ἕνα τόσο κακό δαίμονα, ἄν δέν εἶχες πρίν βλησφημήσει ᾿Εκεῖνον». Σ’ αὐτή τήν ἀποκάλυψη, ὁ ἄλλος ἔπεσε ἀμέσως κάτω γονατιστός στά πόδια τοῦ Γέροντα καί, κατάπληκτος πού εἶδε νά ἔρχονται στό φῶς τά μυστικά τῆς καρδιᾶς του, σάν νά τά εἶχε ἀποκαλύψει ὁ ῎Ιδιος ὁ Θεός, ὁμολόγησε ὅτι, πράγματι, εἶχε, μέ ἕνα ἀνόσιο καί βδελυρό λογισμό, βλασφημήσει στό Πανάγιο Πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.
Εἶναι λοιπόν σαφέστατο ὅτι, ἐκεῖνος πού κατέχεται ἀπό τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφάνειας ἤ πού βλασφημεῖ ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, δέν ἀξιώνεται νά φθάσει στήν τελείωση, οὔτε νά λάβει τήν ἁγιαστική χάρη τῆς ἁγνότητας καί τῆς καθαρότητας. Κι αὐτό, ἐπειδή αὐτός ὑβρίζει καί βλασφημεῖ ᾿Εκεῖνον, ἀπό τόν ῾Οποῖο προσδοκᾶ νά λάβει τό χάρισμα καί τήν ἐξαίρετη δωρεά τῆς καθαρότητας.

Κεφάλαιο 21· ῾Η περίπτωση τοῦ ᾿Ιωάς, τοῦ βασιλιᾶ τῆς φυλῆς τοῦ ᾿Ιούδα, ἡ ὁποία δείχνει ποῦ τόν ὁδήγησε ἡ ὑπερηφάνειά του.

Κάτι παρόμοιο διαβάζουμε στήν Παλαιά Διαθήκη. Πράγματι, ὁ ᾿Ιωάς, ὁ βασιλιάς τοῦ ᾿Ιούδα, κλήθηκε νά λάβει τή βασιλεία ἀπό τόν μεγάλο ἱερέα ᾿Ιωδαέ, ὅταν ἦταν στήν ἡλικία τῶν ἑπτά ἐτῶν. Καί ὅπως ἐπιβεβαιώνει ἡ ῾Αγία Γραφή, ὁ ᾿Ιωάς ἦταν ἀγαθός καί ἐνάρετος ἄνθρωπος, ἀλλά μόνο γιά ὅσον καιρό ζοῦσε ὁ ἱερέας ᾿Ιωδαέ. Μετά ὅμως ἀπό τό θάνατο τοῦ ἱερέα ᾿Ιωαδέ, ὁ ᾿Ιωάς κυριεύθηκε ἀπό ὑπερηφάνεια καί ἔτσι παραδόθηκε σ᾿ ἕνα ἐπαίσχυντο πάθος. «Μετά τό θάνατο τοῦ ἀρχιερέα ᾿Ιωαδέ», λέει, «ἦλθαν οἱ ἀσεβεῖς ἄρχοντες τοῦ βασιλείου τοῦ ᾿Ιούδα στόν βασιλιά ᾿Ιωάς καί τόν προσκύνησαν, καί ὁ βασιλιάς (μέ ὑπερηφάνεια) δέχθηκε τίς εἰσηγήσεις πού ἐκεῖνοι τοῦ ἔκαναν. Κι ἔτσι, αὐτοί σταμάτησαν νά λατρεύουν τόν ἀληθινό Θεό στό Ναό τοῦ Κυρίου, τοῦ Θεοῦ τῶν πατέρων τους, καί λάτρευαν διάφορα ἀγάλματα τῆς ᾿Αστάρτης καί εἴδωλα ἄλλων θεῶν. Λόγω αὐτῆς τῆς ἀποστασίας, ἡ ὀργή τοῦ Κυρίου ξέσπασε ἐναντίον τοῦ βασιλείου τοῦ ᾿Ιούδα καί τῆς ῾Ιερουσαλήμ κατά τήν ἡμέρα ἐκείνη» (Β´ Παραλ. 24, 17-18). Καί λίγο παρακάτω λέει· «Μετά τό τέλος τοῦ ἔτους ἦλθε ἐναντίον τοῦ ᾿Ιωάς συριακός στρατός καί ἐπιτέθηκε κατά τοῦ βασιλείου τοῦ ᾿Ιούδα καί κατά τῆς ῾Ιερουσαλήμ καί ἔσφαξαν ὅλους τούς ἄρχοντες τοῦ λαοῦ καί τά λάφυρα πού πῆραν τά ἔστειλαν στό βασιλέα τῆς Δαμασκοῦ. Παρόλο πού ὁ συριακός στρατός ἦταν ὀλιγάριθμος, ὅμως ὁ Θεός παρέδωσε στά χέρια του τή μεγάλη στρατιωτική δύναμη τῶν ᾿Ιουδαίων, γιατί αὐτοί εἶχαν ἐγκαταλείψει τόν Κύριο, τόν Θεό τῶν πατέρων τους. ῎Ετσι τιμώρησε ὁ Κύριος τήν ἁμαρτία τῆς ἀποστασίας τοῦ ᾿Ιωάς. ῞Οταν ἔφυγαν οἱ Σύροι γιά τή χώρα τους ἄφησαν τόν ᾿Ιωάς βαριά ἄρρωστο. Τότε οἱ ὑποτελεῖς του ἔκαναν συνομωσία ἐναντίον του, γιά νά ἐκδικηθοῦν τό φόνο τοῦ γιοῦ τοῦ ἀρχιερέα ᾿Ιωαδέ, καί σκότωσαν τόν ᾿Ιωάς πάνω στό κρεββάτι του, κι ἔτσι πέθανε ὁ ᾿Ιωάς» (Β´ Παραλ. 24, 23-25).
Βλέπετε σέ τί ἐπαίσχυντα καί ἐπονείδιστα πάθη καταντάει νά παραδοθεῖ ὁ ὑπερήφανος; Αὐτός ὁ ὁποῖος, γεμάτος θράσος καί ἀναίδεια, ἐπέτρεψε νά τόν λατρεύουν ὡς Θεό, «ἐπέτρεψε ὁ Θεός», λέει ὁ ᾿Απόστολος, «νά παραδοθεῖ σέ ἀτιμωτικά πάθη, σέ νοῦ ἀνίκανο νά διακρίνει τήν ἀλήθεια, ὥστε νά κάνει ἀνήθικα ἔργα» (Ρωμ. 1, 26 · 28). Καί ἐπειδή ἡ ῾Αγία Γραφή λέει ὅτι, «εἶναι βρομερός ἐνώπιον τοῦ Κυρίου ὁ ὑπερήφανος ἄνθρωπος» (Παροιμ. 16, 5), αὐτός πού ἔχει τήν καρδιά κυριευμένη καί ὑπόδουλη στήν ὑπερηφάνεια, ἐγκαταλείπεται καί γίνεται ἕρμαιο μιᾶς αἰσχρότατης σύγχυσης καί ταραχῆς, ὥστε νά συνειδητοποιήσει –κάτι πού ἀπό ὑπερηφάνεια δέν τό παραδεχόταν μέχρι ἐκείνη τή στιγμή– ὅτι μ᾿ αὐτό τόν τρόπο ταπεινώνει ὁ ἴδιος τόν ἑαυτό του καί ὅτι μολύνεται καί μόνο ἀπό τήν αἴσθηση τοῦ ἀκάθαρτου πάθους. ῾Η συμμετοχή ὅμως τῆς σάρκας στήν ἐπιτέλεση τῆς αἰσχρῆς πράξης, ἀποκαλύπτει τήν κρυμμένη ἀκαθαρσία τῆς καρδιᾶς του, ἀπό τήν ὁποία εἶχε ἤδη μολυνθεῖ λόγω τῆς ὑπερηφάνειας. ᾿Επιπλέον, ἡ πτώση στήν ἔμπρακτη ἁμαρτία ἀποδεικνύει καί τόν κατά τό πνεῦμα ἀκάθαρτο μολυσμό του. Μέσα στήν ἔπαρση πού πρίν τόν διακατεῖχε, οὔτε κάν ὁ ἴδιος αἰσθανόταν τήν ὕπαρξή του.

Κεφάλαιο 22· ῾Η ὑπερήφανη ψυχή παραδίδεται στά κακά πνεύματα καί ἀπατᾶται ἀπό αὐτά.

Αὐτό ἀποδεικνύει ξεκάθαρα ὅτι, κάθε ψυχή πού κυριεύεται ἀπό τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας, παραδίδεται στούς νοητούς ἐχθρούς καί αἰχμαλωτίζεται στά σαρκικά πάθη. Κι αὐτό, γιά νά φθάσει στό σημεῖο, ταπεινωμένη καθώς εἶναι ἀπό αὐτά τά γήινα καί χαμερπή πάθη καί μολυσμένη σαρκικά, νά ἀναγνωρίσει τουλάχιστον ὅτι εἶναι ἀκάθαρτη. Γιατί αὐτή ἡ ψυχή, μέσα στή χλιαρότητα καί στήν ψυχρότητα, στήν ὁποία τήν ἔσπρωχνε ἡ ὑπερηφάνεια, δέν μποροῦσε πρίν νά καταλάβει ὅτι ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειας, τοῦ βδελυροῦ αὐτοῦ πάθους πού ἦταν κρυμμένο στήν καρδιά της, ἦταν ἀκάθαρτη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. ῾Επομένως, ἐκεῖνος πού ταπεινώθηκε κατ᾿ αὐτό τόν τρόπο, ἀποκτᾶ τή δυνατότητα καί τά κίνητρα, ὥστε νά μπορέσει νά ἐργασθεῖ, καί νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τήν προηγούμενη χλιαρότητά του. ῎Ετσι, ταπεινωμένος ἀπό τή ντροπή, ἡ ὁποία συνοδεύει πάντα τά σαρκικά πάθη, νά βιάσει στό ἑξῆς τόν ἑαυτό του καί νά ἐπιδοθεῖ, μέ περισσότερο ζῆλο καί ἀσκητική διάθεση, στόν πνευματικό ἀγώνα.

Κεφάλαιο 23· Μόνο μέ τήν ἀρετή τῆς ταπεινοφροσύνης θά ἐπιτύχουμε τήν τελειότητα.

Φαίνεται λοιπόν ξεκάθαρα ὅτι κανείς δέν μπορεῖ νά φθάσει στήν τέλεια καθαρότητα μέ ἄλλο τρόπο, ἐκτός ἀπό τήν ἀληθινή ταπείνωση. ῾Η ἀληθινή ταπείνωση εἶναι «στάσις καρδίας», ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται πρός τούς ἀδελφούς καί πρός τόν Θεό. Γιατί ὁ ταπεινός ἄνθρωπος γνωρίζει καλά ὅτι, χωρίς τήν προστασία τοῦ Θεοῦ καί χωρίς τήν ἀκατάπαυστη βοήθειά Του, εἶναι ἀπολύτως ἀδύνατον νά φθάσει κανείς στήν τελειότητα πού ἐπιθυμεῖ, πρός τήν ὁποία ἀποβλέπει καί τήν ὁποία ἔμπονα καί ἔνθερμα λαχταρᾶ νά ἀπολαύσει.

Κεφάλαιο 24· ῾Η πνευματική ὑπερηφάνεια καί ἡ σαρκική ὑπερηφάνεια.

Εἶναι ἀρκετά νομίζω ὅσα μέχρι τώρα εἴπαμε γιά τήν πνευματική ὑπερηφάνεια. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ ἀποδείξαμε, ὅσο μᾶς ἦταν δυνατόν, μέ ποιό τρόπο καί μέ ποιά μέθοδο αὐτή ἐπιτίθεται καί πῶς αὐτή πλήττει τούς προχωρημένους στήν τελειότητα μοναχούς. ᾿Ελάχιστοι ὅμως εἶναι αὐτοί πού γνωρίζουν ἐμπειρικά αὐτό τό εἶδος ὑπερηφάνειας. Κι αὐτό, γιατί εἶναι ἐλάχιστοι ἐκεῖνοι πού προσπαθοῦν καί ἀγωνίζονται γιά νά φθάσουν στή δυσκολοπάτητη κορυφή τῆς καθαρότητας τῆς καρδιᾶς. Εἶναι, μ᾿ ἄλλα λόγια, λιγοστοί ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι, πού ἡ ἐπιθυμία τους γιά τήν κατάκτηση αὐτῆς τῆς καθαρότητας, θά τούς ὁδηγοῦσε νά ριχθοῦν σέ τέτοιους σκληρούς ἀγῶνες, ὥστε νά κατορθώσουν τελικά νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό αὐτά τά βδελυρά πάθη, γιά τά ὁποῖα ἔχουμε ἤδη ἀφιερώσει ἕνα ἰδιαίτερο κεφάλαιο, στό ὁποῖο ἐκθέτουμε τή φύση καί τή θεραπεία τους.
῾Η πνευματική ὑπερηφάνεια χτυπᾶ μονάχα αὐτούς οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας ἤδη νικήσει τά προηγούμενα πάθη, ἔχουν σχεδόν κατακτήσει τήν κορυφή τῆς ἀρετῆς τῆς καθαρότητας. ῾Ο πονηρός ἐχθρός, ἐπειδή δέν εἶχε καταφέρει νά τούς νικήσει προηγουμένως μέ τά σαρκικά πάθη, προσπαθεῖ νά τούς πολεμήσει, ὥστε νά τούς ἀφανίσει πνευματικά καί νά τούς ἀπογυμνώσει ἀπ᾿ ὅλες τίς ἀρετές πού εἶχαν μέ πολύ κόπο ἀποκτήσει, χρησιμοποιώντας ὡς κύριο ὄργανό του αὐτή τήν πνευματική ὑπερηφάνεια.
᾿Εμᾶς ὅμως, πού ἀκόμα παλεύουμε μέ τά σαρκικά πάθη, ὁ ἐχθρός δέν μᾶς πειράζει μ᾿ αὐτό τόν τρόπο, ἀλλά προκαλεῖ τήν πτώση μας μέ μιά χονδροειδέστερη σαρκική καί γήινη ὑπερηφάνεια. ᾿Επίσης, θεωρῶ ἀπαραίτητο, ὅπως ἄλλωστε τό ὑποσχέθηκα, νά πῶ ἐπίσης λίγα λόγια καί γι᾿ αὐτή τή δεύτερη μορφή ὑπερηφάνειας πού ἐκθέτει σέ μεγαλύτερο κίνδυνο κι ἐμᾶς τούς ἴδιους, ἀλλά καί τούς ὁμοιοπαθεῖς μ᾿ ἐμᾶς ἀδελφούς μας, καθώς καί τούς ἀρχάριους στήν πνευματική ζωή.

Κεφάλαιο 25· Τί εἶναι ἡ σαρκική ὑπερηφάνεια καί τί κακό αὐτή προξενεῖ στήν ψυχή τοῦ μοναχοῦ.

῾Η ὑπερηφάνεια, πού τήν ὀνομάσαμε σαρκική, καταλαμβάνει τό πνεῦμα ἑνός μοναχοῦ ὅταν τό ξεκίνημα τῆς ἀποταγῆς του εἶναι χλιαρό καί ἡ ζωή του χωρίς ἀκρίβεια. Αὐτό τό πάθος δέν ἐπιτρέπει νά ἐγκαταλείψει κανείς τήν ἄνεση καί τίς εὐκολίες πού εἶχε ὅταν ἦταν στόν κόσμο,καί νά λειτουργήσει τήν ἀληθινή ταπείνωση, τήν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή ἡ κατάσταση κάνει στήν ἀρχή τόν μοναχό σκληρό καί ἀνυπάκουο καί, πολύ σύντομα, δέν τοῦ ἐπιτρέπει νά συμπεριφέρεται μέ εὐγένεια καί εὐπρέπεια, οὔτε τόν ἀφήνει νά ἀφομοιωθεῖ στήν ᾿Αδελφότητα καί νά ζεῖ ὅπως καί οἱ ἄλλοι μοναχοί. ᾿Αρνεῖται, μ᾿ ἄλλα λόγια, αὐτός νά ἀπεκδυθεῖ ὅλα τά ἀγαθά του, σύμφωνα μέ τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί Σωτήρα μας πού λέει· «῎Αν θέλεις νά εἶσαι τέλειος, πήγαινε καί πούλησε τά ὑπάρχοντά σου» (Ματθ. 19, 21).
῾Η ἀποταγή δέν εἶναι τίποτε ἄλλο, παρά ἀποδοχή καί ὁμολογία Σταυροῦ καί θανάτου. Εἶναι ἐπίσης διαβεβαίωση ὅτι δέν μπορεῖ κανείς νά θέσει ἄλλες βάσεις γιά τή ζωή του, ἐκτός ἀπό τό νά νεκρωθεῖ πνευματικά πρός τά πράγματα αὐτοῦ τοῦ κόσμου καί τό νά πιστεύει ὅτι κάθε ἡμέρα ἐνδέχεται νά ἀφήσει τήν ἐφήμερη αὐτή ζωή καί τό φθαρτό σῶμα του.
῾Η σαρκική ὑπερηφάνεια παρακινεῖ ἀντίθετα τόν μοναχό νά ἐλπίζει σέ μακροχρόνια ζωή καί τόν ἐκφοβίζει μέ τόν λογισμό ὅτι ἐνδέχεται νά τόν βροῦν ἀργότερα πολλές καί ἐπίπονες ἀσθένειες ἤ ἀναπηρίες. Τόν γεμίζει ἔτσι μέ σύγχυση καί φανταστική ντροπή, ἐπειδή αὐτός θά βρεθεῖ δῆθεν στήν ἀνάγκη, ἄν ἔχει ἀπαρνηθεῖ ὅλα τά ἀγαθά του, νά συντηρεῖται ἀπό τίς προσφορές τῶν ἄλλων καί ὄχι ἀπό τούς δικούς του κόπους. Τόν πείθει ἐπίσης ὅτι εἶναι πολύ καλύτερα νά προμηθεύεται τροφή καί ἐνδύματα μέ τά δικά του χρήματα, παρά ἀπό τόν κόπο τῶν ἄλλων. Βασίζει μάλιστα αὐτή τή σκέψη του στό ἁγιογραφικό χωρίο πού λέει· «Προξενεῖ περισσότερη μακαριότητα στόν ἄνθρωπο τό νά δίνει, παρά τό νά παίρνει» (Πράξ. 20, 35). ᾿Αλλά αὐτό τό παρερμηνεύουν, ὅπως προείπαμε, καί δέν εἶναι σέ θέση νά τό κατανοήσουν ὅσοι ἔχουν πλέον τυφλωθεῖ πνευματικά.

Κεφάλαιο 26· ῞Οταν βάλει κανείς κακή ἀρχή, πάει ἀπό τό κακό στό χειρότερο.

Τέτοια ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης στόν Θεό καταλαμβάνει αὐτούς τούς μοναχούς. ῾Η διαβολοκίνητη ἀπιστία τούς ἀποστερεῖ αὐτό τόν σπινθήρα τῆς πίστης, ὁ ὁποῖος ἔλαμπε σ᾿ αὐτούς στήν ἀρχή τῆς ἀποταγῆς τους. ᾿Αρχίζουν τότε νά φροντίζουν μέ μεγαλύτερη ἐπιμέλεια, ὥστε νά διατηρήσουν τά χρήματα πού ἐπρόκειτο νά διαμοιράσουν, καί ὄχι μόνο δέν ξοδεύουν πλέον τίποτα, ἀλλά συγκεντρώνουν μέ πολλή ἀπληστία καί ἄλλα περισσότερα. Προφασίζονται ὅτι δέν θά μποροῦν πλέον νά τά ξαναποκτήσουν, ἄν τά διαμοιράσουν ὅπως προγραμμάτιζαν. Κάνουν μάλιστα, πολλές φορές, κάτι πού εἶναι ἀκόμα σοβαρότερο, παίρνουν δηλαδή πίσω τά ἀγαθά πού στό παρελθόν εἶχαν ἀπαρνηθεῖ. Κάνουν ἐπιπλέον καί μιά ἄλλη πονηριά, ἕνα κακό πού εἶναι ἀκόμα χειρότερο ἀπό τό προηγούμενο. Συγκεντρώνουν πλούτη καί θησαυρούς πού δέν διέθεταν στό παρελθόν. Μ᾿ αὐτό ὅμως ἀποδεικνύουν ὅτι ἡ ἀποταγή τους δέν τούς ὠφέλησε σέ τίποτα περισσότερο, ἀπό τό νά ἀποκτήσουν μονάχα τό ὄνομα τοῦ μοναχοῦ.
Πάνω σέ τέτοια σαθρά θεμέλια, εἶναι ἀναπόφευκτο τό νά ἀνυψωθεῖ ἀργότερα ἕνα δυσβάστακτο βάρος ἁμαρτιῶν. Μετά ἀπό αὐτό δέν μπορεῖ ὁ μοναχός νά οἰκοδομήσει τίποτε ἄλλο, παρά μονάχα νά συσωρεύσει σαθρό ὑλικό, τό ὁποῖο θά τόν σπρώξει ὡς τήν ὁλοκληρωτική καταστροφή τῆς ψυχῆς του καί τελικά ὥς τό θάνατο.

Κεφάλαιο 27· Γιά τά κακά πού προέρχονται ἀπό τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας.

῎Εχοντας πλέον ὁ μοναχός, μετά ἀπό ἕνα τόσο μέτριο ξεκίνημα, τελείως σκληρυνθεῖ, ζώντας μέσα σέ τέτοια πάθη, δέν μένει παρά νά πέσει σέ χειρότερη κατάσταση καί νά τελειώσει τή ζωή του ἀτιμωτικά καί ἐπονείδιστα. Πιασμένος στήν παγίδα τῆς παλιᾶς του ἀπληστίας καί αἰχμαλωτισμένος ἀπό μιά φιλαργυρία –τήν ὁποία ὁ ᾿Απόστολος ὀνομάζει «εἰδωλολατρία» (Κολ. 3, 5) καί «ρίζα ὅλων τῶν κακῶν» (Α´ Τιμ. 6, 10)– τοῦ εἶναι στό ἑξῆς ἀδύνατον νά δεχθεῖ στήν καρδιά του τήν ἁπλή καί ἀληθινή ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ. Κι αὐτό, γιατί αὐτός συνεχῶς ὑπερηφανεύεται γιά τήν εὐγενική καταγωγή του, καυχιέται γιά τήν ἐκτίμηση πού ἔχαιρε ὅταν ἦταν στόν κόσμο –ἀπό τόν ὁποῖο ὅμως ποτέ δέν ἀπομακρύνθηκε πραγματικά, ἀλλά μόνο τυπικά, μέ τό σῶμα δηλαδή καί ὄχι μέ τό πνεῦμα– καί ἐπιδεικνύει μέ κάθε τρόπο τά πλούτη, τά ὁποῖα ἐξακολουθεῖ καί ὡς μοναχός νά διατηρεῖ, γιά νά καταστραφεῖ τελικά ἐξαιτίας τους. Αὐτός ὁ μοναχός δέν μπορεῖ πλέον νά ἀκολουθήσει τόν μοναχικό τρόπο ζωῆς καί νά ζήσει κάτω ἀπό τήν ὑπακοή. Καί μάλιστα, ὄχι μόνο ἀδυνατεῖ, ὅπως προείπαμε, νά ζήσει κάτω ἀπό ὑπακοή, ἀλλά οὔτε κάν θέλει νά ἀκούσει τή διδασκαλία τῶν Πατέρων, ἡ ὁποία καθοδηγεῖ ὅποιον τήν ἀκολουθεῖ πρός τή ζωή τῆς τελειότητας. Κάθε πνευματικός λόγος τοῦ προξενεῖ τέτοια ἀποστροφή, ὥστε ἄν παραβρεθεῖ σέ μιά σύναξη πού γίνεται μιά πνευματική ὁμιλία, αὐτός δέν μπορεῖ νά σταθεῖ ἥσυχος σέ μιά μεριά, ἀλλά νιώθει ἄβολα καί συνεχῶς στριφογυρίζει. ᾿Αντί νά ἀναστενάζει μ᾿ αὐτά πού ἀκούει καί νά μετανοεῖ, αὐτός ξεροβήχει, φυσάει τή μύτη του καί παίζει τά δάχτυλά του. Καί μέ λίγα λόγια, μοιάζει σάν νά κάθεται ἐπάνω σέ καρφιά ἤ σέ σκουλίκια. ῞Ο,τι κι ἄν ποῦν νομίζει πώς τό λένε γι᾿ αὐτόν, καί μάλιστα ὅτι τό λένε γιατί θέλουν νά τόν ἐκθέσουν καί νά τόν ὑποβιβάσουν στά μάτια τῶν ἄλλων. ῞Οσο διαρκεῖ αὐτή ἡ πνευματική ὁμιλία, ἀντί νά προσέχει γιά νά ὠφεληθεῖ, αὐτός ἀπασχολεῖται μέ τίς ὑποψίες του. Βασανίζει τόν ἑαυτό του, προσπαθώντας νά φανταστεῖ ποιούς ἄραγε λόγους μπορεῖ νά εἶχαν, ὥστε νά φθάσουν στό σημεῖο νά ποῦν ὅσα εἶπαν καί στοιχειοθετεῖ μέ τό λογισμό του τί θά τούς ἀπαντήσει. ῎Ετσι, ὄχι μόνο δέν καταφέρνει νά κερδίσει τίποτε ἀπό ὅλα αὐτά πού συζητοῦνται σ᾿ αὐτή τήν πνευματική σύναξη, οὔτε νά διορθωθεῖ σέ κάτι, ἀλλά μᾶλλον ζημιώνεται καί χειροτερεύει τήν ἤδη νεκρωμένη πνευματικά κατάστασή του.
Γιατί, ἐφόσον αὐτός ἔχει ὑποκύψει στούς καχύποπτους λογισμούς του –ὅτι δηλαδή ὅλα ὅσα εἰπώθηκαν στή σύναξη ἀναφέρονταν στό πρόσωπό του– σκληραίνει ἀκόμα περισσότερο τήν καρδιά του καί ἐξοργίζεται ὁλοένα καί περισσότερο. Στό τέλος, ὑψώνει τή φωνή του, τά λόγια του γίνονται ἀπότομα, οἱ ἀπαντήσεις του πικρόχολες καί οἱ ἐκφράσεις του ἐπιπόλαιες. Γίνεται αὐθάδης καί προκλητικός στόν λόγο, δέν μπορεῖ νά σιωπήσει, ἐκτός ἄν τοῦ σφραγίσει τό στόμα ἡ μνησικακία ἐναντίον κάποιου ἀδελφοῦ. Τότε ἡ σιωπή του δέν εἶναι ἔνδειξη ταπείνωσης καί συντριβῆς, ἀλλά ὑπερηφάνειας καί ἀγανάκτησης, σέ σημεῖο μάλιστα πού εἶναι δύσκολο νά διακρίνει κανείς τί τόν χαρακτηρίζει, ἐπιπόλαια εὐθυμία ἤ παγερή αὐστηρότητα. Γιατί ἡ μέν ἐπιπόλαια εὐθυμία του, καί συχνά οἱ ἀπρεπεῖς ἐκφράσεις του, εἶναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα ἔπαρσης. ῾Η δέ βαριά καί παγερή σιωπή του εἶναι ἐνδεικτικά τῆς ὕπαρξης μοχθηρῆς καί μνησίκακης διάθεσης στήν καρδιά του καί ὄχι καρπός ταπεινῆς ὑπομονῆς.
῎Οντας στήν ὑπερήφανη αὐτή στάση ὁ ἀδελφός δέν ἔχει κανένα φραγμό στή συμπεριφορά του. ῎Ετσι, μέ τίς ἀπότομες καί προσβλητικές ἐκφράσεις του πικραίνει συνεχῶς τούς ἄλλους. Παρόλα αὐτά τά ἔκτροπα ὅμως, ὄχι μόνο δέν ζητάει ὁ ἴδιος συγνώμη γιά τά λάθη του, ἀλλά καί ἀρνεῖται νά συγχωρήσει τούς ἄλλους πού τόν πρόσβαλαν. Τό ὅτι οἱ ἄλλοι τοῦ ζητοῦν συγνώμη, ὅταν αὐτοί σφάλουν ἀπέναντί του, οὔτε κάν τόν ὑποψιάζει, ὅτι δηλαδή ὀφείλει καί αὐτός στίς ἀντίστοιχες περιπτώσεις νά κάνει τό ἴδιο. ῎Ετσι δέν μαλακώνει τήν καρδιά του ἀπέναντί τους.
᾿Αντίθετα μάλιστα, αὐτός ἐξοργίζεται καί ἀγανακτεῖ, γιατί ὁ ἀδελφός τόν πρόλαβε καί, κατά κάποιο τρόπο, τόν ξεπέρασε στήν ἐκδήλωση τῆς μετάνοιας καί τῆς ταπείνωσης. Αὐτή ἡ ταπεινή αἴτηση συγνώμης, πού συνήθως βάζει τέλος στούς διαπληκτισμούς –οἱ ὁποῖοι βέβαια εἶναι διαβολοκίνητοι– τοῦ γίνεται ἀφορμή γιά νά ὑψωθεῖ μέσα του ἡ ἤδη ἀναμμένη πυρκαγιά.

Κεφάλαιο 28· ῾Η συμπεριφορά ἑνός ὑπερήφανου μοναχοῦ.

῎Ακουσα νά λένε –κάτι φοβερό πού ντρέπομαι καί νά τό φέρω στή μνήμη μου– ὅτι σ᾿ αὐτή τήν περιοχή κάποιος νέος μοναχός, ὅταν τόν ἐπιτίμησε ὁ Γέροντας, λέγοντάς του ὅτι εἶχε χάσει τό ταπεινό φρόνημα πού εἶχε κατά τήν ἀποταγή του, ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε μέ μεγάλη ἀναίδεια· «Νομίζεις ὅτι θά εἶμαι γιά πάντα ἀρχάριος; ῎Εκανα ὑπακοή τόσον καιρό πού ἤμουν ἀρχάριος, πάντα ἐκεῖ θά μείνω;». Μπροστά σέ μιά τόσο αὐθάδη καί ἀσεβή ἀπάντηση, ὁ Γέροντας ἔμεινε ἄφωνος ἀπό τήν κατάπληξή του, σάν νά εἶχε δεχθεῖ αὐτή τήν ἀπάντηση ἀπό τόν ἴδιο τόν ῾Εωσφόρο. ᾿Αναστέναξε τέλος βαθιά μέσα ἀπό τήν καρδιά του, ἀνακαλώντας στή μνήμη του τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου, «ὁ ὁποῖος, ἄν καί ἦταν Θεός, ταπεινώθηκε θεληματικά καί ὑπάκουσε», καί ὄχι, ὅπως ἔλεγε ὁ μοναχός αὐτός –ὁ ὁποῖος κατεχόταν ἀπό ῾Εωσφορικό πνεῦμα καί ἐμπάθεια– «γιά ἕνα χρονικό διάστημα», ἀλλά «μέχρι θανάτου» (Φιλιπ. 2, 6-8).

Κεφάλαιο 29· ᾿Από ποιά σημεῖα διακρίνει κανείς ὅτι ἡ ψυχή ἔχει σαρκική ὑπερηφάνεια.

Γιά νά συνοψίσουμε ὅ,τι ἔχουμε πεῖ γι᾿ αὐτό τό εἶδος ὑπερηφάνειας, συγκεντρώνοντας ὅσο εἶναι δυνατόν τά βασικά χαρακτηριστικά τους, ὥστε νά περιγράψουμε τή φύση της σ᾿ ἐκείνους πού ἀγωνίζονται γιά τήν τελειότητα, θά ἤθελα νά παρουσιάσουμε πρῶτα–πρῶτα τίς ἐνδείξεις τοῦ ἐξωτερικοῦ ἀνθρώπου. Γιατί, ἄν ἀναγνωρίσουμε ἀπό αὐτές τήν ὑπερηφάνεια, τότε θά ξεθαφτοῦν οἱ ρίζες της, θά βγοῦν στήν ἐπιφάνεια καί θά γίνουν ὁρατές στόν καθένα. ῎Ετσι, θά μπορέσουμε πιό εὔκολα νά τίς κόψουμε ἤ νά τίς ἀποξηράνουμε. Θά μπορέσουμε ἀσφαλῶς νά μήν προσβληθοῦμε ἀπ᾿ αὐτή τήν ἀρρώστια, ἄν προσπαθοῦμε νά προφυλαχθοῦμε ἀπ᾿ αὐτήν ἔγκαιρα, καί ὄχι ὅταν αὐτή θά μᾶς ἔχει ἤδη κατακυριεύσει. Θά πρέπει λοιπόν νά ἀναχαιτίσουμε τούς προπομπούς τῆς ὑπερηφάνειας, οἱ ὁποῖοι μᾶς τήν ἀναγγέλουν, δίδοντας, ὅπως προείπαμε, ὡς προειδοποιητικό σημεῖο τῆς ἐπικείμενης παρουσίας της, τίς ἐξωτερικές κινήσεις καί ἐκδηλώσεις. ῾Η ἐμπροσθοφυλακή αὐτή θά πρέπει νά μᾶς βάλει σέ ὑποψίες. Γιατί, ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, ἡ συμπεριφορά τοῦ ἐξωτερικοῦ ἀνθρώπου ἐπιτρέπει νά γνωρίσουμε τήν ἐσωτερική του κατάσταση.
Νά, λοιπόν, ποιά εἶναι τά σημάδια αὐτῆς τῆς ἐξωτερικῆς ὑπερηφάνειας, ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται μέ τό σῶμα καί τίς κινήσεις του.
Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ ὑπερηφάνεια κάνει τόν ἄνθρωπο νά σηκώνει τή φωνή του ἤ νά κρατᾶ πικρόχολη σιωπή. Αὐτή ἐξωθεῖ τόν ἄνθρωπο νά γελᾶ δυνατά καί ἀσυγκράτητα, κάνει τίς θλίψεις μας βαριές καί παράλογες, τίς ἀπαντήσεις μας ἀπότομες, τίς συζητήσεις μας ἐπιπόλαιες, τό λόγο μας κούφιο καί χωρίς σοβαρότητα. Αὐτή μᾶς καθιστᾶ ἀνυπόμονους, ἀνελεήμονες, ἕτοιμους νά προσβάλλουμε τούς ἄλλους, ὀλιγόψυχους πρός αὐτούς πού ὑπομένουμε, διστακτικούς στήν ὑπακοή –ἐκτός ἄν πρόκειται γιά κάτι πού εἶναι σύμφωνο μέ τίς ἐπιθυμίες μας– ἄκαμπτους στίς συμβουλές τῶν ἄλλων, ἀδύναμους ὅταν πρέπει νά νεκρώσουμε τά δικά μας θελήματα, ἀνυποχώρητους στά θελήματα τῶν ἄλλων, ἐπίμονους στήν ἐπιβολή τοῦ θελήματός μας καί ἀρνητικούς στό νά ἀποδεχθοῦμε τίς ἀπόψεις τῶν ἄλλων. ῎Ετσι, καταλήγουμε νά μήν μποροῦμε πλέον νά δεχθοῦμε σωτήριες συμβουλές καί ἔχουμε πάντα περισσότερη ἐμπιστοσύνη στή δική μας κρίση, παρά στή διάκριση τῶν Γερόντων μας.

Κεφάλαιο 30· ῞Οταν ἡ ψυχή τοῦ μοναχοῦ σκληρυνθεῖ ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, τότε αὐτός θέλει νά γίνει καθοδηγητής ἄλλων ψυχῶν.

Ζώντας ἔτσι ὁ ὑπερήφανος μοναχός ἀρχίζει λίγο–λίγο νά ἀποστρέφεται τή μοναχική ζωή. ᾿Επειδή μάλιστα θεωρεῖ ὅτι γιά τήν κατάσταση του αὐτή εὐθύνονται οἱ ἄλλοι μοναχοί τῆς ᾿Αδελφότητας, ζητάει νά βρεῖ κελί στήν ἔρημο καί νά ἀπομακρυνθεῖ ἀπό αὐτούς, ἐπειδή, καθώς νομίζει, ποθεῖ τή ζωή τῆς τελειότητας. Μέ τήν πρόφαση μάλιστα ὅτι θά προσελκύσει στή μοναχική ζωή καί πολλούς ἄλλους ἀδελφούς, ἀποφασίζει νά ἱδρύσει Μοναστήρι καί νά συγκεντρώσει σ᾿ αὐτό ὅλους αὐτούς πού ὀφείλει, κατά τή γνώμη του, νά διδάξει καί νά ἐκπαιδεύσει. ῎Ετσι, ὄντας ὁ ἴδιος μαθητής ἀξιοθρήνητος, γίνεται πιό ἀξιολύπητος δάσκαλος. Γιατί, ἔχοντας πέσει ἀπό τήν ὑπερηφάνεια του σέ πολύ ἐπικίνδυνη χλιαρότητα, καί μή ὄντας στήν πραγματικότητα οὔτε μοναχός οὔτε κοσμικός, ὁδεύει ὅλο καί περισσότερο πρός τόν κατήφορο –καί μάλιστα μέ τό κεφάλι ψηλά– ἔχοντας τή βεβαιότητα ὅτι βαδίζει τόν σωστό δρόμο πρός τήν τελειότητα.

Κεφάλαιο 31· Πῶς θά ὑπερνικήσουμε τήν ὑπερηφάνεια γιά νά ἀξιωθοῦμε νά ὁδεύσουμε πρός τήν τελειότητα.

Γι᾿ αὐτό, ἀδελφοί μου, ἄν θέλουμε νά εἶναι τό πνευματικό οἰκοδόμημά μας τέλειο, στέρεο καί εὐάρεστο στόν Θεό, ἄς προσπαθήσουμε νά στηρίξουμε τά θεμέλια του, ὄχι στό θέλημά μας, ἀλλά στήν πολύτιμη διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου. Τά θεμέλια ὅμως αὐτά δέν μπορεῖ νά εἶναι ἄλλα, παρά ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ καί ἡ ταπείνωση, ἡ ὁποία γεννιέται ἀπό τήν πραότητα καί ἀπό τήν ἁπλότητα τῆς καρδιᾶς. ῾Η ταπείνωση βέβαια δέν μπορεῖ νά ἀποκτηθεῖ χωρίς τήν πτωχεία. Καί ὅσο χρόνο δέν ἐστερνιζόμαστε τήν πτωχεία παραμένουμε ἀδιόρθωτοι. Γιατί, χωρίς τήν πτωχεία, δέν θά μπορέσουμε νά γίνουμε οὔτε ὑπάκουοι, οὔτε ὑπομονετικοί, οὔτε πράοι, οὔτε εἰρηνικοί, οὔτε θά καταφέρουμε νά τελειωθοῦμε στήν ἀγάπη. Δέν θά μπορέσουμε δηλαδή νά προκόψουμε στίς ἀρετές καί χωρίς αὐτές τίς ἀρετές, δέν μπορεῖ ἡ καρδιά μας νά γίνει κατοικητήριο τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, ὅπως μᾶς τό παραγγέλει ὁ Κύριος μέ τό στόμα τοῦ Προφήτη πού λέει· «Σέ ποιόν ἄλλο θά ρίξω τό σπλαχνικό βλέμμα μου, παρά σ᾿ ἐκεῖνον πού εἶναι ταπεινός καί ἥσυχος καί τρέμει τούς λόγους μου;» (῾Ησ. 66, 2).

Κεφάλαιο 32· ᾿Ενῶ ἡ ὑπερηφάνεια καταστρέφει ὅλες τίς ἀρετές, αὐτή ἡ ἴδια ἐξοντώνεται μόνο ἀπό τήν πραγματική ταπεινοφροσύνη.

῎Ας προσπαθήσει λοιπόν νά ἀγωνιστεῖ ὁ ἀθλητής τοῦ Χριστοῦ, αὐτός πού, ὅπως λέει καί ὁ ᾿Απόστολος, θέλει νά ἀθλήσει «νόμιμα καί σύμφωνα μέ τούς κανόνες» (Β´ Τιμ. 2, 5). Καί ἔτσι νά καταπνίξει τήν ὑπερηφάνεια, τό ἀνήμερο αὐτό θηρίο πού καταβροχθίζει ὅλες τίς ἀρετές. Γιατί θά πρέπει νά γνωρίζει καλά ὁ μοναχός ὅτι, ἄν τό θηρίο τῆς ὑπερηφάνειας καταλάβει τήν καρδιά του, ὄχι μόνο δέν θά μπορέσει πλέον νά ἀπελευθερωθεῖ ἀπό κανένα πάθος, ἀλλά τό δηλητήριό του θά τοῦ ἀφανίσει καί ὅ,τι ἄλλο καλό καί κάθε ἄλλη ἀρετή πού εἶχε ὁ ἴδιος ἀποκτήσει. Δέν θά μπορέσουμε μέ κανένα τρόπο νά ὑψώσουμε μέσα στήν ψυχή μας τό πνευματικό οἰκοδόμημα τῆς ἀρετῆς, ἄν δέν τό θεμελιώσουμε πάνω στήν ἀληθινή ταπείνωση πού εἶναι ἱκανή νά ὑποστηρίξει καί νά ὑποβαστάσει ὅλο τό ἔργο τῆς τελειότητας καί τῆς ἀγάπης. Γι᾿ αὐτό, ὅπως ἤδη ἔχουμε πεῖ, ἄς δείξουμε πρῶτα πρός τούς ἀδελφούς μας βαθιά καί ἀληθινή ταπείνωση, ἀποφεύγοντας, ὅσο ἐξαρτᾶται ἀπό ἐμᾶς, νά τούς λυπήσουμε ἤ νά τούς προσβάλουμε ἀκόμα καί στό ἐλάχιστο. Δέν θά μπορέσουμε ποτέ, ἐπαναλαμβάνω, νά φθάσουμε σ᾿ αὐτή τήν εὐλογημένη κατάσταση τῆς ταπείνωσης, χωρίς τήν εἰλικρινή ἀποταγή καί τήν πτωχεία, ἡ ὁποία θά πρέπει ἀσφαλῶς νά εἶναι θεμελιωμένη στήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. ᾿Επιπλέον, θά πρέπει νά ἀποδεχθοῦμε μέ εἰλικρίνεια καί ἁπλότητα τό ζυγό τῆς ὑπακοῆς, ὥστε νά μήν ἔχουμε πλέον τίποτε ἄλλο μέσα μας, παρά μόνο τήν ἐπιθυμία νά λειτουργοῦμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως αὐτό ἐκφράζεται μέσα ἀπό τίς ἐντολές πού δεχόμαστε ἀπό τόν Γέροντα.
Αὐτό θά μπορέσει νά τό κάνει ζωή του μόνο ἐκεῖνος πού θεωρεῖ ὅτι εἶναι, ὄχι μόνο νεκρός γι᾿ αὐτό τόν κόσμο, ἀλλά ἀκόμη ὅτι εἶναι καί ἄφρονας καί μωρός. Καί ἔχοντας αὐτά τά βιώματα, νά βιάζει τόν ἑαυτό του, ὥστε νά ἐκτελεῖ ἀναντίρρητα καθετί πού θά τοῦ ζητηθεῖ ἀπό τούς Γέροντες, θεωρώντας ὅτι αὐτό εἶναι ἱερό καί ὅτι προέρχεται ἀπό τόν ῎Ιδιο τόν Θεό.

Κεφάλαιο 33· Πῶς θεραπεύεται τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας.

῞Ενα τέτοιο σωστό θεμέλιο θά δώσει στή συνέχεια τή δυνατότητα νά συνεχίζει κανείς τόν ἀγώνα πρός τήν τελείωση μέ εἰρηνική καρδιά καί μέ ἑδραιωμένο ταπεινό φρόνημα. ῎Αν θεωροῦμε τόν ἑαυτό μας κατώτερο ἀπ᾿ ὅλο τόν κόσμο, τότε θά ἀξιωνόμαστε νά ὑπομένουμε γενναῖα κάθε δοκιμασία πού προέρχεται ἀπό τούς συνανθρώπους μας, θεωρώντας ὅτι προέρχεται ἀπό ἀδελφούς, οἱ ὁποῖοι εἶναι πιό προχωρημένοι πνευματικά ἀπό ἐμᾶς. Θά τά ὑπομένουμε μάλιστα ὅλα, χωρίς δυσκολία, καί θά τά θεωροῦμε ἐλαφρά καί ἀσήμαντα, σέ σύγκριση μέ τά ῞Αγια Πάθη τοῦ Κυρίου μας καί μέ τά μαρτύρια τῶν ῾Αγίων. Τότε, θά ζοῦμε μέ τή βεβαιότητα ὅτι, ὅσο λιγότερες προσβολές δεχόμαστε, τόσο πιό μακριά εἴμαστε ἀπό τήν ἀρετή τῶν ῾Αγίων καί ἀπό τόν τρόπο πού ἐκεῖνοι ἔζησαν καί πού ἔδωσαν τή μαρτυρία τους. ᾿Επιπλέον, νά διατηροῦμε ἀδιάλειπτη μνήμη θανάτου. Νά σκεπτόμαστε ὅτι μιά μέρα θά φύγουμε ἀπό αὐτό τόν κόσμο καί ὅτι πρόκειται νά ζήσουμε αἰώνια μαζί Του. Γιατί αὐτή ἡ θεώρηση τῆς ζωῆς, ὄχι μόνο ἐξαλείφει τήν ὀργή, ἀλλά καί μᾶς βοηθάει νά ἀπαλλαγοῦμε καί ἀπό ὅλα τά ἄλλα πάθη.
Μέ αὐτό πάντα τό σκεπτικό, ἄς διατηρήσουμε ἀκλόνητη τήν ταπείνωση πρός τόν Θεό. Καί αὐτό θά γίνει μόνο, ὅταν ἀναγνωρίσουμε ὅτι, πέρα ἀπό τόν προσωπικό μας ἀγώνα, ἡ πρόοδός μας πρός τή ζωή τῆς πνευματικῆς τελείωσης εἶναι ἔργο τῆς Θείας Χάρης. Πραγματικά, τό μόνο βέβαιο εἶναι ὅτι τίποτα δέν μποροῦμε νά κάνουμε ἀπό μόνοι μας, χωρίς τή βοήθεια καί τή καθοδήγηση τῆς Χάρης Του. ᾿Ακόμα καί τό γεγονός ὅτι ἀξιωθήκαμε νά κατανοήσουμε αὐτή τή μεγάλη ἀλήθεια –τό ὅτι δηλαδή ἔχουμε γιά καθετί πού ἐπιχειροῦμε τήν ἀνάγκη τῆς συνέργειας τῆς Θείας Χάρης– εἶναι ἤδη ἕνα ἀνεκτίμητο δῶρο τῆς Θείας εὐσπλαχνίας καί τῆς φιλανθρωπίας Του.

Ἀπό τό βιβλίο,

«Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανός, Συνομιλίες μέ τούς Πατέρες τῆς ἐρήμου» τ. β΄
Ἐκδ. «ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ»
Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καρέα